… njerëzit akoma kanë frikë të shkojnë pas Urës së Gurit, kanë frikë të shkojnë në Çair të shkojnë në Topaansko kanë paragjykime se kushedi çfarë do të ndodh atje pra njerëzit tanë por edhe njerëzit e tyre sigurisht kanë ndonjë paraqitje të gabuar për ne. Dhe shumë më duket pa lidhje kur them njerëzit tanë njerëzit e tyre ndihem keq dhe nuk duhet kështu duhet të zhvillohet një gjuhë më ndryshe.
Lidija Gjokiq: A mundet të më prezantohesh?
Ana Golejshka: Unë jam Ana Golejshka, studente e Librarisë comparative dhe të përgjithshme në Fakultetin Filologjik në Shkup, 21 vjecare kaq për mua.
LGj: A ke jetuar këtu gjatë gjithë kohës?
AG: Po.
LGj: Pra edhe para 2001 ke jetuar këtu?
AG: Po.
LGj: Tregomë çfarë mban mend nga 2001-shi kur është fjala për bashkëjetesë?
AG: Në 2001 unë kam pasur, ajo është para 9 vitesh pra unë kam qenë në klasë të shtatë. Cfarë mbaj mend përpara kësaj është vetëm në raport të fëmijërisë dhe të atyre momenteve, nuk e di, tinejxherë dhe të ngjashme. Shoqërim me njerëzit në përgjithësi dhe bërje të gjërave më të thjeshta të tipit tyre shoqërimit dhe daljeve, zbavitje në shtëpi dhe bërje bunkerë dhe treqind budallaki. Pra në raport me shoqërimin me njerëz nga bashkësi të tjera nuk kam pasur edhe shumë mnundësi të shoqërohem. Lagjja ku jetoj edhe nuk është aq e larmishme pra nuk ka shumë bashkësi të përziera etnike, shumica janë pra nga nacionaliteti maqedonas e në raport të asaj që mbaj mend kështu si shoqërim është se kishim shumë mosmarrëveshje me fëmijë nga Nerezi, që vinin të lujanë futboll tek ne këtu. Dhe zakonisht vinin apo jo Maqedonas Shqiptarë, shpesh ndodhte edhe ajo të ketë ndonjë duel dhe ngjashëm dhe këtë e kam si kujtim si pjesë e publikut kur e kam parë këtë si pjesë të ndonjë zbavitjeje fëmijërore por dicka më shumë të më lë shenjë ose kujtim jo edhe aq.
LGj: A kishte atëherë diskriminim?
AG: Po në kuptim të ofendimeve apo jo ajo që gjithmonë është problem për ne kur flasim fjalë të atilla në vend “albanec” thonim “shiptar” ju jeni të ndyrë dhe të ngjajshme në kuptim të ja kështu disa ofendimeve ajo gjithmonë ka qenë në një mënyrë sikur të jetë mësuar në shtëpi, diskriminim kishte ndoshta sepse ja kështu ne si fëmijë e kemi llogaritur atë hapësirë dhe vend sit ë jetë e jona dhe nëse dikush vjen sikur të na e ketë marë territorin.
LGj: Tregomë si I ndalonit. A i përzinit?
AG: E di se zakonisht rriheshin burra me burra, gjegjësisht meshkuj me meshkuj atëherë sigurisht kishte ndonjë duel me catallët e shtëpisë si ishin ato pra gypa me topa të vegjël të zi brenda dhe sigurisht kishte zënka. Dhe tani ne si vajza nëse kemi shikuar dhe kemi qenë pjesë e kësaj si publikë nuk kemi hyrë ne në ndonjë duel të vecantë por sigurisht ndonjë zënkë të ngashme dhe nuk e di a kemi pasur mundësi të ndërpresim dicka të këtillë dhe nuk e di a kishim mundësi të ndërpresim diçka të atillë sepse është si ndonjë moment alarmant si system mbrojtës të ikësh në shtëpi që rastësisht të mos të të kthehen 30 apo 40 vetë kështuqë në këtë kuptim nuk kemi qenë shumë që të kemi duel konkret të rrihemi e kështu.
LGj: Të shkojmë tani nga 2001-shi. Ku ishe ti?
AG: 2001-shi atëherë ishte periudha pas bombardimit të Serbisë, pra 2001-shi e mbaj mend kur shkoja në shkollë në mëngjes kishim dy shoqe fqinje që mbanin çanta me vete dhe në to kishte pizhamë, gjëra për të ngrënë dhe barna, ajo mua ashtu traumë më krijoi saqë kur erdha në shtëpi i thashë nënës sime të blejë miell të blejë çfarë jo. Ajo thoshte, nuk ka përse, nuk vjen deri këtu, ne jemi të vetëdishëm dhe nuk kemi përse të bëjmë panik. E mbaj mend se në shkollë pra në fillore kam qenë ndonjë e shtata apo e teta dhe pas orëve një profesor na dërgoi në pudrum të na tregojë ndonjë vend për tu fshehur dhe unë prej atëherë kasha jo traumë por podrumi më asoconte në diçka që do të ndodhte dhe unë më asnjëherë nuk do ta shoh as vendin as qytetin as kurgjë. Pra momente të këtilla ka pasur sigurisht dhe e mbaj mend se në dyqane nuk kishte miell, nuk kishte sheqer, nuk kishte vaj pra në ato momente të gjithë blenin me shumicë të gjithë ishin në panikë dhe në atë kohë ajo në mua u reflektua në atë mënyrë që fillova të lexoj nga Ana Frank dhe në disa momente u gjeta aty. Bija në disa depresione, kishte një periudhë serioze kur në klasë të gjashtë ose të shtatë kur nuk mund të flija dhe zgjohesha duke menduar se of çfarë do të bëhet si do të bëhet, nesër nëse zgjohem do të më ndodh diçka e atëherë fluturonin ca aeroplanë kishte treqind budallaki kështu që po ka disa momente llahtaruese që më kujtohem.
LGj: Çfarë të frikësonte më shumë. Nga se kishe më shumë frikë?
AG: Jo më shumë frikë nuk e di, e dija se do të ndodhte invazion, do të vinin, do të fillonin të therrnin njerëz, do të fillojnë nuk e di të plaçkitin, unë kisha më shumë frikë nga momenti se kisha dëgjuar dhe kam pasur kujtim nga lufta e 91-shit pra kur kanë ndodhur shumë gjëra më të tmerrshme dhe sigurisht në këtë më ka asocuar dhe meqenëse si e vogël kisha shumë dëshirë të lexoja dhe kisha lexuar gjithashtu libra dhe fotografi për Sarajevën dhe Bosnën dhe ngjashëm edhe kjo më ishte shumë afër sikur të jetë tani ajo e njejta nuk isha e vetëdijshme a ishin në pyetje NATO ose Amerikanë nuk e di çfarë ishte për mua e tërë ajo situatë e lidhja me diçka tjetër që e kisha dëgjuar si kuptim për luftën apo kuptim për konflikt pra tamam ashtu e dalë nga trauma se unë nesër do të jem e mbytur në rrugë nga ndonjë snajperist, ose nuk e di nënë ose babain do të mi mbysin, kishte presion të brendshëm. Ishte e tmerrshme sepse njihja njerëz që vinin nga Tetova ose Kumanova në Shkup disa shokëve dhe shoqeve ose ngjajshëm, dhe personalisht i njihja fëmijët e që flisnin se si brenda ditës kanë shkuar më normalisht të blejnë buk dhe qumësht e ndërsa në mbrëmje ka pasur të krisura bombardime brtima dhe shtyrje në rrugë sikur të jetë ndonjë rrufe, në mëngjes çdo gjë është OK, e në mbrëmje ndodhin gjërat e tmerrshme. E ata që vinin në Shkup, sigurisht nuk kanë pasur ku të rrijnë, sigurisht kanë ndodhur gjëra, nuk e di dhe shikuar nga ana vecanërisht nga ana ime sepse unë jam senzitive për gjëra të këtilla e di në atë periudhe kishte një vajzë që erdhi nga Tetova dhe rrëfente si ka dalë me të ëmën dhe i ka ardhur ndonjë sigurisht Shqiptar nuk e di si dhe si ka qenë por ju ka drejtuar pistoletën dhe ju ka thënë leni gjith çfarë keni dhe kthehuni mbrapa. Ajo e tregoi këtë ashtu si kishte ndodhur dhe unë u shtanga nuk munda të besoj se kjo ndodhte në nuk e di disa kilometra larg nga ne dhe mund të ndodh edhe tek unë, mund të ndodh në shtëpi dhe në çdo vend ku jam unë dhe nuk e di. Është e tmerrshme kur dikush e ka atë përvojë dhe e tregon përpara meje vetëm këtë e mbaj mend për njerëz që direkt kanë qenë të përfshirë direkt që i kam njohur dhe që e mbaj mend.
LGj: …dhe çfarë ishte kjo për ty, luftë ose?
AG: Ajo ishte luftë, ama luftë e nxitur nga përmasa të tjera. Pra nuk është luftë në kuptimin klasik, nuk e di, dy tabore të ndryshme dhe tani do të qortohen do të ofendohen por disa lojra politike që si duket nuk dolën si që duhej dhe tani disa palë u gjetën ose të ofenduar ose në opozitë dhe kërkonin mënyrë se si ti kthejnë të drejtat. E tani sa ishin ato të drejta e sa jo, unë nuk e di, është lojë perverse, diçka që unë atëherë nuk munda ta kuptoj e nuk mundem as sot nëse ata kërkonin të drejta dhe donin të arrijnë diçka kanë mundur në mënyrë më ndryshe e jo me krisma, me maltretime , me djegje të manastirit të Leshkës ose bërje të treqind budallakive, bukvalisht ajo luftë primitive në kuptimin e duhur të fjalës. Nuk e di, frika një pasiguri që ke ca 13-14 vite ashtu pra përpara tetë pra 13 vite ke periudhe adolescente nuk është as adolescente por është pubertet nuk e di mua më ishte shumë tmerrshëm sepse kisha periudha kur nuk fleja, kur shikoja filma me ndonjë tematikë të atillë ngarkohesha me atë dhe ajo zgjaste periudha e mbaj mend unë si pjesë psikike e asaj fëmijërie ta quaj dhe nëse diçka nuk më ka pëlqyer dhe nuk kam ditur ta dalloj çfarë dhe si është reflektuar në mua dhe nuk ka dalë kursesi e mbaj mend se në përgjithësi tek të gjithë te unë edhe në klasë edhe shokë në përgjithësi që kemi qenë që kemi dalë ka pasur një frikë të lëvizjes mos dil pas orës tetë ke kujdes me kë je, ke kujdes të most të zë dikush, pra kemi qenë të vegjël por jo edhe aq të vegjël nuk e di kujtimi është pjesërisht shqetësues.
LGj: A fitove diçka?
AG: Nuk fitova asgjë, më shumë humba. Nuk e di kur ndodhi mendoj se ishte para fundit kur ndaluan së krisuri, babai erdhi nga puna dhe tha: ngritën flamuj të bardhë dhe unë e kuptova si jes kapitulacion, ka ndodhur diçka më mirë që pastaj të dilte se kanë ardhur në Kondovë apo diçka kështu se kanë ardhur afër Shkupit dhe atëherë për herë të parë kuptova se nuk jam e sigurt këtu ku jam dhe nëse kam qenë e re, nuk kam qenë e re por e vogël dhe nuk dija shumë se çfarë ku ndodh ajo më ngeli në kokë si ja kanë kapituluar ok, nuk mund të bëjnë asgje por prapë janë afër dhe e humba sigurinë në qytetin tim në rrethin tim menjëherë mu kujtua se tezja ime jeton në Vollokovëdhe ajo ishte shumë afër në kilometër dy nga ata dhe nuk arrija ta kuptoj si ishte e mundur.
LGj: Tregom ti si personalisht e sheh Marrëveshjen e Ohrit?
AG: Mendoj se kjo është një mënyrë perfide si tgë mbyllet një kapitull i historisë sonë më të re si tentim për tu qetësuar pasionet por nën këtë të ndodhin treqind malverzime tjera disa rrenacakë të krehë nga ana e vet, të mundohet të ndryshojë diçka me disa gjëra nebuloze mendoj se është absolutisht formale se nuk ka asgjë nga ajo në praktikë dhe se nuk të jep të drejtë… është kështu në të vërtetë ajo e ajo do të ndodh por që është marrëveshje bash marrëveshje dhe nuk ka opcion të tretë.
LGj: Mendon se ka fajtorë?
AG: Po ka edhe nga ne edhe nga ana tjetër. Nuk e di çfarë politike është bërë dhe përse ajo ka qenë aq e qartë është sepse gjithmonë do të ketë koka të nxehura njerëz e njerëz që nuk do të ju pëlqejë vendi që jetojnë dhe do të duan të bëjnë ndryshime por jo në atë mënyrë fajtorët janë gjithmonë edhe nga njëra edhe nga ana tjetër por shkaku përse ndodh më vonë nuk është as i rëndësishëm dhe nuk është me rëndësi kush ka filluar.
LGj: Si i shikon tani gjërat, a mendon se ka bashkëjetesë në bashkësitë ne Maqedoni?
AG: Është e çuditshme pra në krahina të ndryshme ndryshe funkcionohet së paku kështu më është thënë mua dhe kam vërejtur për shenbull në Tetovë situata është sensibile njerëzit akoma nuk besojnë fillojnë të largohen për dallim prej Gostivarit ku ka shqiptarë, turq, maqedonas dhe situata është më e relaksuar shumë më e mirë. Sepse unë kam shoqe që erdhi në Shkup nga Gostivari të mësojë në të mesme dhe na tregonte dallimet me Tetovën krejt histori tjetër. Atje njerëzit nuk kanë besim, nuk kanë shoqërim, nuk kanë bashkim dhe nuk ka asnjë bashkëjetesë. Përderisa në Gostivar është më ndryshe dhe nuk e di a është në pyetje popullata që jeton atje ndoshta këta në Tetovë janë ndoshta gjenerata më të reja nuk di si ta shikoj këtë dhe në përgjithësi në tërë shtetin ose në Shkup mendoj se kjo është paraqitje jo e rrejshme por njerëzit akoma kanë frikë të shkojnë pas Urës së Gurit, kanë frikë të shkojnë në Çair të shkojnë në Topaansko kanë paragjykime se kushedi çfarë do të ndodh atje pra njerëzit tanë por edhe njerëzit e tyre sigurisht kanë ndonjë paraqitje të gabuar për ne. Dhe shumë më duket pa lidhje kur them njerëzit tanë njerëzit e tyre ndihem keq dhe nuk duhet kështu duhet të zhvillohet një gjuhë më ndryshe.
LGj: A ke ti frikë të shkosh përtej Urës?
AG: Nuk kam unë asnjë frikë biles kam edhe nevojë të takoj disa njerëz nga andej të shof kush janë pse janë cilët janë, bile edhe mora një semestër Shqip që të dij pak a shumë përafërsisht dhe kuptova se gjuha shqipe është në rregull dhe shumë interesante dhe vet shkoj edhe në Çair edhe në Shutkë dhe pas Urës dhe nuk më shikojnë çuditshëm aspak. Nuk kam hasur në diçka të këtillë. E tani fishkëllejnë, po, por ajo është normale sigurisht. Nuk kam pasur problem të më ndalojë dikush ose të ndihem e rrezikuar por më e keqe është shtypja prej anash nga njerëz që i dij dhe që kanë qëndrime të mira dhe kur më thonë si guxon të shkosh vetëm atje, përse jo ai është qyteti ose nuk e di Çairi se është sikur në ndonjë vend tjetër pra kjo është sigurisht kolektive. Mua personalisht nuk më pengon, mundem edhe vet dhe nuk më pengon të njoh njerëz nga ai nacionalitet dhe të shoqërohem, sigurisht se ka paragjykime dhe është shumë vështirë të çrrënjosen së paku kjo gjeneratë nuk ka shansa duhet të kalojnë një ose dy të ndriçohet në fillim dhe pastaj të mendohet për afrim lidhje dhe nuk e di.
LGj: Çfarë të ndricçohet?
AG: Pra të ndriçohet ai qëndrim se ne jemi të pastër dhe ata nuk janë të pastër dhe religjioni i tyre është i papastër dhe se ata nuk meritojnë të kenë pjesë nga qyteti dhe se duhet të kthehen atje ku takojnë dhe se duam edhe ti asimilojmë. Ajo është e pamundur ata janë totalisht ndryshe ne jemi ndryshe pra janë kultura të ndryshme që qëndrojnë në hapësirë të vogël. Pra është thjeshtë e pamundur të asimilohen njërët osë tjerët. Pra mund të ekzistojnë së bashku por të jenë në kohabitacion pra lidhje mes njëri tjetrit dhe ajo ndodh por siç duket ne nuk jemi të informuar me asgjë që ndodh tek ata. Unë nuk e di, si duket një xhami nuk e di se çfarë bëhet në Kurban Bajram nuk e di si duket synetgija pra thjesht nuk e di gjërat e tyre kulturore që i bëjnë nuk u’a dijmë zakonet mundohem të thej disa paragjykime dhe nuk e di edhe njerëzit nga ata çfarë ndodh për Krishtlindje pse bëjmë qark rreth kishave dhe të ngjajshme.
LGj: A e din ti përse bëjmë rrathë rreth kishës?
AG: Pra gjithashtu është tragjike dhe bile qesharake që unë nuk e dij se përse bëjmë rrathë rreth kishës sepse jam e deklaruar krishtere nuk e di, jam e emëruar, nuk e di sigurisht ajo ide nga ajo radhë jetojmë një jetë konformiste bile e kemi më mirë nuk lodhemi me asgjë nuk mundohemi të merremi me asgjë dhe pastaj ndodhin ato paragjykime dhe budallaki.
LGj: A ke ndonjë propozim si të përmirësohet?
AG: Eeeeehhh nuk e di. Duhet të shkollohemi ajo është shumë primare nuk e di të mësojmë për ta dhe ata të mësojnë për ne kur më flasim për kultura të ndryshme, por gjërat themelore nuk e di. Mua nuk do të më pengonte kur unë të kem fëmijë të mësojnë shqip në shkollë sepse nëse ai fëmijë mëson shqip dhe fëmija tjetër mëson maqedonisht dhe të meren vesh në gjuhët e tyre në të njejtën kohë. Pra unë mund ti drejtohem dikujt në shqip ai mua në maqedonisht ose të dy të flasim shqip ose maqedonisht pra gjith njësoj në drejtim të shkollimit edhe ne jemi mendoj të mësuar si gjeneratë të besojmë se dikush na sulmon se jemi për diçka fajtorë të besojmë se nuk e di, dhe sigurisht krijohet ai qëndrim mbrojtës se nuk e di ne duhet nga gjithçka të mbrohemi dhe ndaj gjithçkaje të reagojmë. Dhe mendoj se e gjithë kjo është si një popull që është mësuar të mendojë ose ashtu si dikush e çon të mendojë. Pra nuk kemi ne ndonjë ide progresive viteve të fundit. Sikur të ndryshohet kjo. Gjithmonë ka qenë problem, pra gjithmonë ka pasur probleme të tipit të- jo nuk ka qortime, nuk e di hakmarrje , treqind punë te lidhura me këto dallime dhe askush nuk u gjet të bëjë nuk e di strategji ose plan. Dhe jo, nuk ka ndonjë punë më të thjeshtë të tejkalohen ato dallime themelore deri tani nuk kam takuar pra vet unë nuk e di me të vërtetë çfarë do të kisha bërë sigurisht në shkollim kjo do të ishte ose me mësim gjuhe ose me program për kulturë ose ngjajshëm që njerëzit të jenë të vetëdishëm se jetojnë me dikë që nuk ka një ditë të tërë sepse ata dhe atë duhet të respektojnë diçka thjesht si informatë dhe ajo se a do të sjell në ndonjë ndryshim nuk e di, ajo është deri tek vet njerëzit.
LGj: A të ka mbetur ndonjë pjesë që dëshironë ta thuash?
AG: Cfarë të them tani… Mendoj se vendit tonë i duhet gjak i ri që do të bëjë ndonjë ndryshim krejt radikal krejt revolucionar çfarëdo të jetë edhe të jetë frymëmarrës edhe të jetë i paqëlluar edhe të mos ketë një qëllim të caktuar, a ndodh diçka ne shtangemi dhe e vërej edhe tek gjenerata ime e tërë as më të vegjël as më të mëdhenj njerëzit as edhe interesohen çfarë ndodh në këtë vend ne të jemi të vetëdishëm për ngjarjet dhe për gjërat që ndodhin, na duhet një rrotullim i tërë.
LGj: Faleminderit.
