… disa panë se them të vërtetën, e vërteta është një nocion relativ, për secilin pjesëmarrës, disa pasuan kolaps psikik, disa të tjerë pasuan kolaps fizik. Kishte njerëz të cilët pas betejës së drejtpërdrejte pas 10 ditëve, mendoj: e njoh, një mik i cili vdiq nga goditja e infarktit në zemër, përjetonin edhe goditje, kishte edhe prishje të martesave për atë arsye, kishte njerëz që u bënë dhe aq të fortë, aq sa çfarë t‘u ndodhte rreth tyre as që ua ndiente për kurrgjë, por ka edhe të atillë që vajtojnë edhe për çdofarë imtësie të vogël.
ZINKA GANIQ: Së pari mirëmbrëma.
NN: Mirëmbrëma.
ZG: Gjendemi në shtëpinë e të anketuarit tim i cili pranoi të bëjmë intervistë, për të na e treguar tregimin e jetës nga pikëpamja dhe aspekti i tij. Pikë së pari kisha dashur t‘ju falënderohem në pranimin, dhe për kohën e tuaj që ndani dhe t‘ju pyes se si ndjeheni, nëse…?
NN: Ok, nuk ka problem, më mirë të kuptohet, njëra anë e ngjarjeve të 2001-it, në rregull, ajo është mirë.
ZG: Ashtu pra. Më trego në fillim, në një mënyrë që të mbajmë një rend, do të më tregoni si ndjeheshit para 2001-it?
NN: Si?! Ende i ri…
ZG: Para fillimit të luftës?
NN: Po. Ende i ri, e ndjenja një tensionim të vogël. prej ’91-in e deri ’95-ën me ngjarjet në Slloveni, Kroaci, Bosnjë… Dhe më pastaj erdhën ngjarjet në Gostivar, sikur diçka të vlonte (ishte gati), sikur të përgatitej diçka, eee mëndej grabitja e depove në Shqipëri, ajo kishte një lidhje të madhe me Maqedoninë sepse një vërshim i madh i armatimit, kurse forcat tona mbrojtëse pohonin se e kanë gjithë këtë nën kontroll, por qartë vërehej se po akumulohej armatim, deri te ’99 kur ishte edhe kriza e Kosovës. Dhe mëndej në vitin ’99 sikur të kishte një qetësi të rrejshme (psherëtin) në mesin e popullit, por dihej se do të ndodhte diçka, dhe ja…
ZG: …Diçka po ndjehej?
NN: …dhe ja erdhi diçka më parë se sa e parashikoja, por erdhi më herët, ndjehej, definitivisht ndjehej, dihej dhe vërehej se diçka po përgatitet.
ZG: Më trego nëse para vitit 2001 kishte diskriminim të bashkësive të tjera?
NN: Pra kishte, kishte, kishte diskriminim, nga aspekti i punësimit, në kuptimin e arsimimit, sjellja e atyre kuotave për nacionalitetet të tjerë ku populli duhej të paraqitej si nacionalitetit tjetër, thirrja e kombësive me emra ofenduese, pra kishte, kishte… po, kishte.
ZG: Ti si Boshnjak a ndjeheshe i diskriminuar?
NN: Poo, po.
ZG: Si?
NN: Nga të dyja palët (qeshet në mënyrë ironike). Nga ana e maqedonasve me thoshin, ta them prapë në thonjëza duke kërkuar falje “Shiptar”, kurse nga ana e shqiptarëve më thirrshin “kaur”, “maqedonas” ose “qafir” (jobesimtar) ose çfarë që të jetë, pa dallim, po, po, unë gjithsesi ndjehesha i diskriminuar në masë të madhe.
ZG: Sigurisht ajo tërhiqte me vete pasoja dhe pakënaqësi?
NN: Po, po, po.
ZG: A ndjeheshin tensionime etnike para luftës?
NN: Po, ndjeheshin. Por në mes dy etnikumeve më të mëdha në Maqedoni, shqiptarëve dhe maqedonasve ndjeheshin. Më tepër filluan një kohë të shkurtër pas luftës në Bosnjë, sa mund të kujtohem ngjarjet në Gostivar në ’97, dhe në ato skuadrat e zeza me këmisha të zeza, blla-blla-blla, në mesin e popullit kishte disa grindje të imta, deri në vitin ’99, kur menjëherë u qetësua për arsye të vërshimit të refugjatëve nga Kosova, dhe ajo qetësi zgjati deri në vitin 2000 dhe nga 2000-ta veç filloi të nuhatej era e barutit, dhe 2001 ndodhi ajo që ndodhi.
ZG: A mendoje se kjo duhej të ndodhte, ose mundej të ndodhte, a e ndjenje ti?
NN: Po, parashikoja se mund të ndodhte një gjë e tillë, parashikoja se do të ndodhë një gjë e tillë, sepse edhe njëra palë edhe pala tjetër disi e kërkonin, kurse këto bëheshin të shurdhër për atë, ishte diçka definitive se shqiptarëve, si njëri nga etnikumet më të mëdha në Maqedoni duhej t‘u realizohej e drejta për arsim në gjuhën amtare, mirëpo sipas mendimit tim nuk duhej të vinte deri te kjo, mundnin të radhitnin edhe masa të tjera radikale, por edhe kaq shumë? Jo!
ZG: Më trego për kohën e vitit 2001, si e përjetove ti vitin 2001?
NN: 2001… shumë e pahijshme, isha pjesëmarrës i drejtpërdrejt si anëtar i forcave mbrojtëse të Republikës së Maqedonisë, ajo ishte shumë e pahijshme, shumë e pahijshme, shumë e pahijshme.
ZG: Si e kuptove se lufta filloi?
NN: Kur erdhën në ora 3 të mëngjesit, policia më trokiti në derë dhe më kërkoi me emër dhe mbiemër, dhe më thanë që të paraqitem në stacionin policor, me arsye të detyrimit ushtarako-policor, dhe që nëna e ime në atë moment as që e dinte se çka është detyrim ushtarako-policor, por ata më ftuan.
ZG: Ti pranove?
NN: Po, isha i detyruar.
ZG: Menjëherë, po të njëjtën natë?
NN: Të njëjtën natë. Në afat prej 15 minutash, po, menjëherë.
ZG: Ti më parë, a kishe lidhje ose ndonjë farë afërsie me… sa e di unë, ti punoje në stacionin policor?
NN: Pra në ’99-ën isha i angazhuar në krizën kosovare, më pastaj trajnime standarde, të cilat 3-4 herë i kishim nga ana e policisë dhe ai ishte detyrim, unë jam i shënuar si detyrues ushtarako-policor dhe e kisha për detyrim të paraqitesha në atë ftesë, pra ftesë me shkrim.
ZG: A frikësoheshe në atë moment?
NN: E pra mund të them se njëfarë frike e kisha, sepse nuk e dija se çfarë do të ndodhte dhe çfarë do të bëhej, nuk e dija se menjëherë do të shkonim diku, a nuk dihej sepse… gjithçka ishte e turbullt, në të vërtetë gjithçka ishte e turbullt, pra e gjithë. Kurse nuk ishin të përgatitur, as policia nuk ishte e përgatitur, nuk dihej se çfarë do të isha, si do të isha, ku do të isha shpërndarë.
ZG: Që kur pranove, ku u dërguan?
NN: Në stacionin policor, atje pritnim, që të na dorëzojnë pajisjen dhe armatimin, gjë që është procedurë standarde dhe pastaj të na shpërndanin ose në stacionet policore, ose ndoshta në vende pune ku ne duhej tani më të paraqitemi sikur në vende pune.
ZG: Dhe ku u shpërndanë?
NN: Në fillim në stacionin policor, por mund të them që ishim nën gatishmëri luftarake, me armatim, municion dhe të uniformuar, në vende roje dhe nëpër post blloqe nëpër qytet.
ZG: Si tu ndryshua jeta në 2001-in?
NN: Pas 2001-it?
ZG: Gjatë kohës të… po.
NN: Gjithçka çfarë ndodhi po më kaloi disi shumë shpejt me momente të cilat ishin të lavdishme, si… dhe menjëherë u gjenda në situatë për të cilën duhej të mendoje shumë, pra ku duhej të mendoheshe shumë dhe ku të ofrohej opsioni ‘ose kokën lartë – ose trupin nën dhe’, duhej të kishe kujdes shumë se nga po shkon, pse shkon, dhe menjëherë vëren se je shtypur nga të gjitha anët, si… – e pra si në luftë. Dhe ashtu i strukur nga të gjitha anët, duhej të kujdeseshe nga gjithçka, duhej të pritesh gjithçka, terë kohë, çdo moment je i tendosur, i shtrënguar dhe je i detyruar të mendosh… i detyruar të mendosh arsyeshëm, nuk guxon të humbësh, nuk guxon t’i dorëzohesh stresit, frikës, pra kjo.
ZG: A ishit ju në vendet në të cilat…?
NN: Po!
ZG: Në cilin vend?
NN: (shfryn) Mora pjesë në ngjarjet në Haraçinën e Shkupit, Radushë, në rrethin e Kumanovës dhe ashtu. Si pjesëmarrës i drejtpërdrejtë.
ZG: Ashtu. A ka ndonjë moment që nuk do ta harroni, që ju ka lënë përshtypje, që doni ta harroni normalisht pasi është përvojë e keqe, por… ndonjë moment që dëshironi ta veçoni për të thënë?
NN: I kishte disa momente, vrasja e një shoku tim nga një plumb snajperi, kur i sollën trupat e vrarë e të vdekurve në Grupçin, kur plasi predha afër meje kur isha në Haraçinë, dhe një ngjarje që më la përshtypje tepër të madhe: Ishte një natë në Haraçinë, duke ndenjur në vendin e vëzhgimit, dhe dëgjoja muzikë nga Shkupi. Përderisa në Shkup populli po zbavitej (zhurka), në parkun e Shkupit, nëpër diskotekat, këtu vriteshin, pikërisht atë ditë u vra një mik i imi.
ZG: Disa detaje të cilat kishit mundur të na i jepni?
NN: Detaje?
ZG: Shok i afërt, mik i mirë, sigurisht e keni pasur rëndë?
NN: Po, definitivisht, e mund të thuhet, ajo gjithsesi ishte luftë, po e vërtetë se ishim policë, dhe kishim të njëjtat autorizime si policia e rregullt, dhe plotësisht ishim të shpërndarë me policinë e rregullt, dhe e vërtetë ishte se shtihej në ne por edhe ne shtinim, ajo krejtësisht është normale sepse luftë është, dhe nuk kemi përse t’i akuzojmë as njërën anë dhe as të tjerët, ajo është luftë dhe nuk e akuzon atë që shtyn por e akuzon atë që flet, (pushim) diçka të veçantë?
ZG: …Ose ai që dirigjon, ashtu, po?
NN: Po. Diçka e veçantë, e gjithë ishte si një lojë, një lojë, nuk e di, që unë nuk do ta harroj, atëherë kur e sollën armatimin e ri, disa pushkë bullgare të cilat na shkatërroheshin nëpër duart, por të blera si të reja, dhe sëndukë të mbushur me municion kinez dhe unë mendoj se petardët e vogla më tepër plasnin se sa ato plumbat që mbaronin para këmbëve tona në largësi prej 5 metrave, mospërgatitje nga ana e policisë, mungesë trajnimi e atyre organeve të larta ku ne rezervistët e zakonshëm mundnim, jo mundnim por në të vërtetë komandonim postblloqe luftarake ku po shtyhej, pra luftë zhvillohej kurse eprorët po iknin. Ajo pra, e çka tjetër? (pushon dhe pastaj bërtit) E po, pra ushqimi! Ishte një absurd, të dërgojnë të shkosh në luftë dhe të japin disa thasë të mëdhenj të mbushur me ushqim, nuk mund ta kuptoja kur ushtrisë i vinin konserva një nga një, qesharake, ajo ishte qesharake për mua.
ZG: Ajo si një shpërblim ngushëllues?
NN: Jo, ajo për t’u mos ndjerë si… si në shtëpi, si në shtëpi njeriu nuk mund të ndjehet kur rreth tij fishkëllejnë plumbat, punë qesharake, qesharake.
ZG: …Puna e fundit që do binte në mendje…
NN: Po, falë Zotit. Unë nuk e di kur herën e fundit gruaja e ime ka shtyrë në mua gjatë shërbimit të drekës (qeshet në mënyrë ironike dhe tregon me dorë drejt gruas e cila po luan me djalin anash), mendoj, vërtetë.
ZG: Ashtu.
NN: Po.
ZG: Më trego përse more pjesë në luftë?
NN: Për arsye se isha detyrues ushtarako-policor, dhe në të njëjtën kohë, të them, edhe si banor i Republikës së Maqedonisë, e ndjeja deri diku se e kam detyrim dhe për nga natyra nuk dëshiroj të iki, nuk jam dezertor.
ZG: Ashtu. Më tepër e kisha kuptuar për shkaqe patriotike, apo jo?
NN: Mund të thuhet edhe ashtu.
ZG: Si ndikoi konflikti ndaj personalitetit tuaj?
NN: Më dha pjekuri.
ZG: Po?
NN: Po, më dha pjekuri, më bëri me më provojë, mund të thuhet edhe në aspekt pozitiv edhe në negativ, pra më poqi, pak ashtu që pak më tepër hesht, pra ajo është. Pra s’ka asgjë tjetër të thuhet. (kollitet)
ZG: A u ndryshuan të tjerët?
NN: Nën të tjerët mendohet në…?
ZG: …Të tjerët, në… njerëzit me të cilët…
NN: Me të cilët isha?
ZG: Po.
NN: Po. Kishte shumë raste me ndryshime drastike, disa kaluan në nacionalistë të vrazhdë (të thekur), disa panë se them të vërtetën, e vërteta është një nocion relativ, për secilin pjesëmarrës, disa pasuan kolaps psikik, disa të tjerë pasuan kolaps fizik. Kishte njerëz të cilët pas betejës së drejtpërdrejte pas 10 ditëve, mendoj: e njoh, një mik i cili vdiq nga goditja e infarktit në zemër, përjetonin edhe goditje, kishte edhe prishje të martesave për atë arsye, kishte njerëz që u bënë dhe aq të fortë, aq sa çfarë t‘u ndodhte rreth tyre as që ua ndiente për kurrgjë, por ka edhe të atillë që vajtojnë edhe për çdofarë imtësie të vogël.
ZG: …Secili individualisht…
NN: Po.
ZG: …secili në mënyrë të ndryshme. Çfarë mendon ju përse na ndodhi 2001-shi?
NN: Sepse ishim budallenj, definitivisht për arsye se ishim budallenj.
ZG: Lejuam që të tjerët të na tregojnë…
NN: …Lejuam të tjerët të na dirigjojnë. Maqedonia gjithnjë ka qenë e tillë dhe ashtu do të mbetet…nuk duhej, duhej vetëm njëra palë të heq dorë, dhe të bëhet gjithë ok.
ZG: Cila palë?
NN: Në të vërtetë jo vetëm njëra palë, duhej që të dy palët të heqin dorë, njëra palë me kërkesat kurse pala tjetër me ofertat, që të gjendej mesatarja e artë…
ZG: Për çdo gjë nevojiten dy persona, ashtu?
NN: Po… Të gjendet një mesatare e artë, dhe në të vërtetë nuk do t’i kishte edhe aq viktima, kah e drejta viktima do të kishte sepse paratë duhet diku të harxhohen. (mbush gotën me lëng)
ZG: Më trego sa kohë ishe atje? […]
NN: Prej 28 shkurt 2001-in deri 26 dhjetor 2002.
ZG: Na thoni diçka tjetër nga ajo kohë?
NN: Nga ajo kohë?! Nga ajo kohë.
ZG: Eh ajo luftë e sëmurë?
ЕК: Më bënte kënaqësi për shembull që kolegët e rinj, që erdhën më vonë, e gjenin shpëtimin te mua të them si kolegë më i vjetër, si një kolegë që ka qenë në shumë vende, kolegë i cili drejtpërdrejtë ka qenë i involvuar, … por kënaqësi më bënte ajo se në mua shikonin si në një njeri që është stabil dhe që ka aftësi të mendojë në çdo situate, por kërkonin edhe mbrojtje prej meje. Më kujtohet ngjarja kur na dërgonin në Radushë, me autobusë të verdhë të NQP dhe shkonim në zonën luftarake, kur para meje një djalë i moshës 19/20 vjeçare po dridhej nga frika dhe nxjerr pancirin (jelekun antiplumb) dhe e vendos në dritare, dhe unë i them: “Çfarë po bën?” – “e pra nëse shtynë nga dritarja të më mbrojë panciri.” Unë i them: “Panciri duhet të jetë i përforcuar për trupi dhe atëherë do të mbrojë, kurse kështu i lirshëm plumbi mund të depërtojë.” Dhe filloi të qajë, dhe pastaj unë e ndërrova vendin “Ulu, unë do të ulem te dritarja.” – “Faleminderit, faleminderit.” Filloi të më puthë. Mendoj se… interesante. Ajo më la përshtypje. Përveç asaj përshtypje më la dhe ajo… por flas për përshtypje të keqe, dhe më pastaj u ballafaqova me shumë moskuptime, u ndesha me…
ZG: Nga kush?
NN: Nga të dyja palët, e veçanërisht nga pala e shqiptarëve, u ndesha edhe me përqeshje – “Eh kur ti ishe atje, unë isha këndej, e sheh ku je tani,e sheh ku punoj unë dhe ku punon ti!” Dhe ashtu.
ZG: Më trego nëse mediat në mënyrë reale e transmetonin situatën e vërtetë?
NN: Joooo, joo, definitivisht jo, do të shikoj…
ZG: A kishe mundësi të dëgjosh?
NN: Po, po, po, po, po. Për shembull shumë qesharake ishte ngjarja në Haraçinë, inçizimi kur digjej shtëpia dhe ku tregonin se grupacinet terroriste shqiptare kanë djegur shtëpi maqedonase, e kurse atë shtëpi na e bombarduam pasi që kishim të dhëna se në atë shtëpi ka depo me armatim, kurse ajo shtëpia nuk kishte asgjë brenda, pra ajo shtëpi ishte djegur nga ana e policisë duke e granatuar me minahedhës, e tani në televizion duket sikur e kanë djegur ata terroristët, kurse ata tani thuaj se janë në Haraçinë, ajo është sikur unë vetë bunkerin ta djegë, përse të djegë shtëpi kur ajo shtëpi do të më duhej të mbrohem, tani ja kur po luftoj. A1 gjithashtu transmetonte njëanshëm, kur tanët binin në prita ata për atë thoshin se është ‘akt terrorist’, ajo është luftë. Prita është formacion legal luftarak, pra formacion formal luftarak ku armiku pritet i papërgatitur, dhe për atë nuk mund të thuhet se ka qenë akt terrorist, ajo nënkupton sikur të ketë ka hyrë një vetëvrasës në një dasmë dhe të gjithë i ka hedhur në ajër, por ata prisnin të përgatitur, dhe faji ishte te policia e cila ishte e papërgatitur dhe i dërgonte autobusët të pambrojtur, dihet se si në luftë duhet të sigurohen, pra maksimalisht informim joreal.
ZG: A veprove në mënyrë të drejtë nga kjo perspektivë?
NN: Nga perspektiva ime?
ZG: Po.
NN: Po.
ZG: Pra nga kjo e tanishmja që kur u ulën emocionet?
NN: Po, veprova drejtë, por jam i sigurt se përsëri nuk do ta bëja të njëjtën.
ZG: Jo?
NN: U qëndroj fjalëve se veprova drejtë dhe pohoj se veprova drejtë, por nuk do ta përsëritsha atë.
ZG: Përse, mendon se shumë u investua e kurse nuk u fitua…?
NN: Jo, nuk investova edhe aq tepër, por investova aq sa duhej, […] aq sa kërkonte situata, sepse unë nuk mund kur dikush gjuan në mua dhe unë të fshihem ose të pres të vjen ai, duhej të mbrohesha. Detyrimet, urdhëresat duheshin të përmbushen.
ZG: A i hidhëroheshe dikujt?
NN: (ndez cigaren) Hidhërimi është i kot. Në fillim hidhërohesha kurse tani jo… tani jo.
ZG: Kujt i hidhëroheshe?
NN: Kujt i hidhërohem… kujt i hidhërohem!? Nënshkruesve të Marrëveshjes së Ohrit për arsye se definitivisht ata janë njerëzit të cilët lejuan që të ndodhë kjo çështje.
ZG: Përse, çfarë… ?
NN: Lojë.
ZG: Nuk duhej ajo të ndodhte?
NN: Nuk duhej, nuk duhej të tolerohej ajo, dihej se në fund do të mbarojë dhe se do të humbi policia maqedonase, ajo dihej por ata luanin, nuk e di nëse në pyetje ishin para, ose nëse në pyetje ishte diçka tjetër, nuk mund të them dhe mendoj se nuk jem unë ai që duhej të thoshte se unë u hidhërohem atyre dhe në mënyrën se si mbaroi.
ZG: …Kryesorëve, […] atyre të cilët luajnë lojëra me… vetëm japin urdhra.
NN: Po.
ZG: Më trego kur e kishe më rëndë?
NN: Kur e kisha më rëndë… për mua ishte më rëndë atëherë kur e dëgjova muzikën nga Shkupi.
ZG: Po?
NN: Po.
ZG: Po ndihet…
NN: Rri në të errët në Haraçinë, vërej piketa dhe dëgjoj muzikë nga Shkupi, por e di se nesër kur do të shkoj në Shkup dhe kur të na shohin me uniformë në park do të thonë: “përpara, bravos, rrihni, i mbytni” kah e drejta ato zbaviten, bëjnë zhurka, e ulen të pinë birrë e të kënaqen, përderisa këtu vriten. Atëherë kur vija natën, dhe kur ajo rrinte vetë (tregon drejt bashkëshortes), po, dhe fshihesha nga nëna ime sepse shkoja në vendin e luftës, dhe kur e rreja se ne do të shkojmë në një postblok diku larg, “uh aman, si u dogja!”, kurse ne atje ishim nën diell dhe shtyhej nga të gjitha anët.
ZG: …Me të madhe?
NN: Me të madhe. (ndez cigaren)
ZG: Çfarë mendon ti, çfarë duhej që të ishte më ndryshe?
NN: Në lidhje me luftën?
ZG: Po.
NN: Duhej të mbaronte më shpejt, shumë shpejt.
ZG: A morri përmasa të mëdha?
NN: Shumë u zgjerua, kur filloi në Tanushë 28 shkurt duhej atje të mbetej, nuk duhej të tolerohej që të përhapet e të kalon në këtë anë, flas për anën e policisë, kurse nga ana tjetër nuk duhej assesi të ndodhë, jo, nuk duhet të ketë vikt… një njeri edhe ai është viktimë, gjynah për çdonjërin kush do që të jetë dhe çfarëdo le të jetë.
ZG: …E veçmas të pafajshëm…
NN: …Popull i pafajshëm vritej, veçanërisht të pafajshëm. Njerëz që edhe nga njëra edhe nga pala tjetër u nisën të shtyrë nga nxitjet patriotike ose detyrimet, u nisë dhe u vranë. Por edhe ata kishin familje.
ZG: Më trego nëse frikohesh dhe nga se më tepër?
NN: Tani, momentalisht?
ZG: Po.
NN: Tani momentalisht nuk frikohem për veten, frikohem për familjen time, për ardhmërinë e familjes sime.
ZG: Atë ndoshta më vonë më gjerësisht do ta përfshijmë. Më trego se kujt i besoje në ato momente, përderisa zhvillohej lufta?
NN: Vetëm, vetëm vetes.
ZG: …A kishe dikë për të cilin mund të thuash ‘te ai mund që të mbështetem si mik, si njeri’?
NN: Në ato momente?
ZG: Po.
NN: Jo. Besoja vetëm në veten time. Vetëm vetes.
ZG: Përse? Kur e humbe besimin në njerëzit…
NN: Besimin në njerëzit!? Kishte një rast kur ishim të vendosur…
ZG: …në të vërtetën, në njerëzimin?
NN: …vendosur në post bllokun, dy ditë që kur ndodhën ngjarjet në Radushë, dhe kur duhej të tërhiqemi, dhe ku shtyhej në të vërtetë me të madhe, dhe ku mezi arritëm të dalim të gjallë, dhe ashtu në post bllok të vendosur më pyeti një polic…
ZG: …Kolegë…
NN: …kolegë, bashkëluftëtar më pyet: “Më fal, çfarë je ti?” I tregoj se jam boshnjak dhe më thotë: “Por ti qenke nga ato me të prerë, çfarë kërkon apo nënën tënde?” Dhe qysh nga ai moment më duhej vet që të mbrohem.
ZG: E çfarë i përgjigje?
NN: Kurrgjë. I dhashë një leksion për gjithë jetën, i vura thikën në fyt dhe i thashë: “Kur unë i prerë, boshnjak, luftoja, ti rrije në stacionin policor dhe po pishe kafe, dhe tani qëndron në postbllok i siguruar dhe ke gjetur momentin të shesësh nacionalizëm, më mirë është të heshtësh.” Kërkoi falje dhe nga atëherë asnjëherë nuk e kam parë, vetëm e di se atëherë nga ai ndërrim iku nga stacioni policor dhe asnjëherë as që e kam parë dhe as që e kam takuar.
ZG: Më trego tani për atë pas vitit 2001, pas asaj periudhe të keqe.
NN: Pas vitit 2001?
ZG: A ke tani pas vitit 2001 besim në…
NN: …institucionet qeveritare, policinë dhe ato? Jo! Definitivisht jo. Definitivisht jo.
ZG: I refuzove të gjitha?
NN: Refuzova të gjitha, mendoj se nuk kam hequr dorë nga gjithçka, por nuk besoj, më tepër besoj në agjencinë për sigurim se sa në policinë, me të vërtetë më tepër i besoj agjencinë se sa policisë, ose në ushtri, duke i parë policët e sotshëm, përveçse forcave speciale, ato nuk ngjajnë më në policë, polic që tekstualisht i lidh pantallonat me rrip ore, dhe ka një metër e pesëdhjetë cm, ai nuk është polic.
ZG: Më trego se çka fitove dhe çka humbe nga konflikti?
NN: Kurrgjë nuk humba.
ZG: …Për fatin tënd…
NN: Qysh?
ZG: …Për fatin tënd…
NN: Po, për fatin tim, për fat të bashkëshortes sime nuk humbëm kurrgjë, kurse fitova një përvojë.
ZG: Ashtu.
NN: Një përvojë tepër të madhe, përvojë të keqe por çdo mësim paguhet, me para apo me nerva,ose me kujtime.
ZG: Si shikoni tani në bashkëjetesën?
NN: Në bashkëjetesën?
ZG: Po.
NN: Në Maqedoni mund të ketë bashkëjetesë, por bashkëjetesë në Maqedoni nga njëra anë edhe nuk mund të ketë sepse nuk u konvenon strukturave sunduese, por bashkëjetesë mund të ketë, prapëseprapë mund të ketë.
ZG: Me atë mendon se mund të sigurohet edhe paqe e qëndrueshme?
NN: Sigurisht, po. Definitivisht një paqe e qëndrueshme. Nuk mund të respektosh veten nëse nuk e respekton tjetrin.
ZG: A ka diçka që mund të të frikojë në të ardhmen?
NN: Ardhmëria e fëmijës sime.
ZG: Ashtu.
NN: Çfarë do të ndodhë më tutje, unë besoj në të, edhe pse akoma është i vogël, por nëse unë nuk e di nëse mund t’i ofroj gjithçka çfarë i duhet, ajo më mundon.
ZG: Jetë të qetë dhe të bukur?
NN: Jeta e qetë dhe e bukur, ajo nuk varet nga unë, unë do të përpiqem ta mbrojë atë dhe familjen aq sa mund.
ZG: Ashtu. A mund të na përsëritet 2001-shi, çfarë mendon?
NN: Ajo është pyetje për të cilën shumica do të thoshin: “Eeeh, dhashtë zoti se do të ketë një gjysmë të lojës të dytë, por në realitet i tremben asaj. Unë nuk kisha dashur, jo nuk kisha dashur.
ZG: Sikur çdo qytetar i vetëdijshëm dhe lojal, ashtu?
NN: …Unë nuk kisha dashur të ndodhë. Në luftë s’ka asgjë të mirë.
ZG: Po.
NN: Për dikë ka, diku që bën para nga pasteta dhe nga fasulja dhe nga […] ajo është ok, për atë ka, në rregull, por ato janë disa individë të pakët të cilët fëmijët e tyre do t’i sigurojnë në Zvicër, Angli dhe Francë, ndërsa ne si të vdekshëm të përjetshëm do të mbesim këtu dhe do të luajmë rolin e patriotëve sezonal përderisa u nevojitemi dikujt, dhe më pastaj aj lamtumirë.
ZG: Çfarë mendon, a mund të falet kjo, ti a e kishte falur?
NN: Unë nuk kam se çka të falë! Pra nuk kam kujt t’i fal. Por prapë të them se kjo është luftë. Më vjen shumë keq për njerëzit e pafajshëm, të them se më vjen keq për civilët, me të vërtetë më vjen keq dhe nuk e di se si ta tregoj se sa më vjen keq. Kurse për policët, ushtarët e vrarë, kjo mendoj se është luftë, ne kemi për detyrim të japim edhe jetën, kurse në mes maqedonasve dhe shqiptarëve duhet të ketë falje, por është e nevojshme që të kalojnë gjenerata dhe gjenerata, që të arrihet te ndonjë farë faljeje, sepse shumë familje humbën.
ZG: A ka diçka që dëshiron të ma thuash dhe për të cilën unë nuk të pyeta, a mos mbeti diçka e pathënë?
NN: Pra me që jam një nacionalitet tjetër, pra nga një etnikum më i vogël në Maqedoni, boshnjak do ta them një send se nga të gjithë thirrjet e dorëzuara, për rezervistë, policë, pra nga ato për detyruesit policor-ushtarak një përqindje shumë e vogël, mund të them se 1-2% i refuzuan thirrjet, ndërsa gjithë të tjerët pranuan, ishim qytetarë lojal të këtij shteti ku asnjëri nga ne nuk pati sukses të mbesë në punë polici, mua më ishte premtuar vendimi, mua më ishte premtuar pozitë, aaa “gjithë nderimet për të se shumë na ndihmove, shumë na ndihmove, shumë na ndihmove, bravos! Gjersa edhe shumë fjalë gjoja neve kolegëve na e shpëtove jetën, por kishte edhe shumë punë të tjera të këqija…” Kur në fund ndodhi 26 dhjetori i 2006 kur më ftuan në stacion, dhe unë shkova në stacion dhe më thanë: “Nuk na duhesh më”.
ZG: …Me ato fjalë?
NN: Po. Tekstualisht me ato fjalë, “nuk na duhesh, nuk na duhesh më, nëse na duhesh do të paraqitemi dhe do të të thërrasim prapë, dorëzoje armatim atje poshtë.” Kur shkova në MPB në barakën nr. 8 apo diçka ashtu, vetëm kur më tha njëri nga eprorët të cilin nuk dua ta emëroj me emër dhe mbiemër, vetëm të tregoj se me gradë ishte kolonel. Kur e pyeta: “Pse kështu, dhe se çfarë ndodhi me atë vendim që më premtuat?” dhe një thënie të thjesht: “Na fal, ti je nga një nacionalitet i gabuar.”
ZG: Ashtu?
NN: Me ato fjalë; dhe atë unë nuk mund që ta falë, prandaj nuk mund…
ZG: Gjithë harrohet, i gjithë…
NN: Gjithë do të harroj, këtë nuk do ta harroj.
ZG: …ai flijimi i yt dhe gjithë ato veprat e mira…
NN: Po… dhe në fund nacionalitet i papërshtatshëm. E pra mirë, ata e dinë.
ZG: Unë kisha dashur që të të falënderohem, për atë që e ndatë kohën dhe hapësirën tënde dhe ju dëshiroj çdo të mirë në jetë.
NN: Në rregull, faleminderit. Dhashtë zoti të mos ketë më intervista të këtilla, dhashtë zoti që të mos takohemi për të treguar punë të këtilla.
ZG: …Vetëm për gjëra të bukura…
NN: Vetëm për gjëra të bukura.
ZG: Ashtu. Përshëndetje, dhe gjithë të mirat!
NN: Gjithë të mirat!
