Kuadrit arsimor

Lidija Cvetkova është profesoreshë e gjuhës dhe letërsisë maqedonase me më shumë se 30 vjet përvojë pune. E punësuar në shkollën e mesme teknike “Nace Bugjoni” në Kumanovë.

Intervista është gjiruar në vitin 2020..

---

DIVNA JANKOVA: Mirëdita.    

LIDIJA CVETKOVA: Mirëdita.

DJ: Ju lutem prezantohuni. Ku punoni, diçka për vete dhe një përshkrim të shkurtër të vendit të punës?

LC: Ju falemnderit. Unë Jam Cvetkova Lidija, profesoreshë e gjuhës dhe letërsisë maqedonase më shumë se 30 vjet, saktë 33 vjet do t’i bëj vitin e ardhshëm, domethënë vitin 2021. Punoj në shkollën e mesme teknike “Nace Bugjoni” 20 vitet e fundit. Përndryshe, puna ime e parë ishte gjithashtu në një shkollë të mesme profesionale, “Pero Nakov”. Atje kalova rreth 10 vjet dhe që atëherë, mendoj në nëntëdhjetë e satën, erdha në shkollën teknike. Ja, deri në ditë të sotme me stazh të pandërprerë në këtë shkollë.

DJ: Do të mund të kujtoheni se si ishte në vitet ’80 dhe ’90? Siç e kuptova, Ju, që atëherë, a po, keni përvojë?

LC: E saktë.

DJ: Si punohej, si ishte, çfarë aktivitetesh kishte në shkollë?

LC: E saktë. Edhe pse kaluan shumë vite, ja, tani kjo do të jetë një distancë e madhe kohore, por, do të përpiqem të kujtohem, sepse edhe atëherë, unë saktësisht fillova në vitin’87, tashmë mund të them vitin e largët ’87. Siç thashë, ky ishte punësimi im i parë në shkollën “Pero Nakov”. Bukur, kur jeni i ri, energjik, fillestar në punë, kisha fatmirësisht kolegë më të vjetër nga të cilët nxirrja përvojë dhe, veçmë theksova se edhe në atë kohë, domethënë edhe në “Pero Nakov”, e më vonë edhe në shkollën “Nace Bugjoni”, punoja në paralele në të cilat kishte edhe nxënës maqedonas, ndërsa kishte edhe paralele në të cilat mësonin nxënës të kombësisë shqiptare, që do të thotë se kam përvojë edhe në atë pjesë. Që nga fillimi kam punuar atje dhe mund t’ju tregoj, tani probleme, probleme të përditshme, a po, kur takoheni me shumë njerëz, me shumë nxënës… Tjetër lloj problemesh nuk kemi pasur. Arsimi zhvillohej normalisht. Flas për atë periudhë, domethënë vitet ’90, deri diku ’90, ’91, deri në pavarësimin e Maqedonisë.

DJ: Do të kisha dashur t’ju pyes se si ishte bashkëpunimi me kolegët e bashkësive tjera etnike, me nxënësit? Kishit seksione, gara, a ju kujtohet si zhvillohej kjo?

LC: Si jo, si jo, më kujtohet, gjithsesi se më kujtohet. Madje me kënaqësi, sepse profesionin që e punoj e kam zgjedhur vetë, sipas dëshirës sime, mendoj, kurrë nuk jam penduar, deri në ditën e sotme. Dhe sikur të lindja përsëri, sikur të mundesha të zgjedh, gjithsesi se këtë do ta kisha zgjedhur. Nuk e gjej veten në asnjë profesion tjetër, sepse i dua fëmijët, e dua punën dhe gjithmonë kam pasur një qëndrim pozitiv ndaj shkollës, ndaj fëmijëve, ndaj nxënësve. Bashkëpunim – po. Ka pasur bashkëpunim, kemi shkuar në gara, ishin kohë të mira të vjetra, po them, tanimë jemi duke u plakur dhe kur i kthehemi rinisë, ndoshta edhe këtë, ja, e kemi një lloj, njëfarë nostalgjie për kohët e kaluara, të bukura, po them.

Ndoshta edhe nga kjo distancë tani, por edhe kur e kujtoj, nuk ka pasur probleme të asnjë lloji. Tani, nxënësit si nxënës, ka pasur edhe nxënës të shkëlqyer edhe… Në të gjitha [paralelet], edhe te maqedonasit edhe te nxënësit shqiptarë. Kemi pasur edhe romë, domethënë përbërje të përzier… Nuk i kam ndarë nxënësit unë kurrë mbi këtë bazë, por, ja, tani, pasi që, a po, duhet të them, të përgjigjem në pyetjen tuaj konkretisht, përndryshe fëmijët për mua gjithmonë kanë qenë fëmijë. E kam parë sjelljen e tyre gjatë orëve të mësimit, gjatë ligjërimit, pasi që Kumanova as atëherë, as tani nuk ka qenë ndonjë qytet i madh, a po, ne kumanovarët të gjithë jemi njohur, nëpër rrugë të gjithë jemi takuar, më kanë njohur, më kanë përshëndetur, ja, mund të lavdërohem, edhe sot e kësaj dite. Ne, profesorët, ndoshta krahas avantazheve të tjera që kemi, kuptohet se kemi edhe vështirësi, si çdo punë. Por, kemi një privilegj dhe nderin, unë nuk… besoni, nuk ka vend, madje edhe jashtë Kumanovës, por, ja, flas konkretisht për qytetin tonë të lindjes, nuk ka vend ku shkoj e të mos më lajmërohen nxënës.

DJ: T’ju pyes, a është folur për ndonjë diskriminim etnik? A ka ekzistuar, ashtu, në ajër të jetë ndjerë dhe të jetë biseduar apo të keni probleme të tilla?

LC: Në këtë periudhë mendoj se veç se filloi. Filloi diku rreth vitit 90, mendoj se veçse filloi. Kishte disa tendosje, megjithëse ne me kolegët kemi qenë në të njëjtën zyrë. Ndërsa nxënësit mësonin në paralele të ndara, por në të njëjtën godinë, në të njëjtin objekt. Flas tani së pari për “Pero Nakov”, e më vonë, ’94-’95 kalova në Shkollën teknike. Mësonin në të njëjtën ndërtesë, në të njëjtin objekt, njëjtë edhe atje kishim një zyrë. Mund të ndjehej, të them, në ajër, ndoshta ndonjë shqetësim.

Mendoj se në ’91, pas pavarësimit, mendoj se atëherë filloi të flitet për njëfarë diskriminimi, kur ndodhi shpallja e pavarësisë së Maqedonisë. Dhe, ja, më kujtohet, se etniciteti shqiptar, mendoj se në prononcimet e veta, në kërkesat e veta bënin me dije se janë të diskriminuar dhe kërkonin përfaqësim më të madh në pushtet, në polici, në armatë… Domethënë, kërkonin, mendoj se kërkonin që edhe gjuha, gjuha shqipe të ngrihet në nivelin e gjuhës zyrtare, si gjuhë e dytë në Republilkën e Maqedonisë.

DJ: Hajde tani ta rikujtojmë 2001-shin. A punonte shkolla juaj gjatë 2001-shit, çfarë ndodhte? Na tregoni për ngjarjet e 2001-it në shkollën në Kumanovë, ashtu, nga kujtimet tuaja, aq sa mund të kujtoheni.

LC: E, po, pak edhe u përgatita për këtë intervistë dhe, ja, përpiqesha t’i rifreskoj kujtimet e mia. Kujtimet e vitit 2001, nëse e kujtoj vetëm atë që ishte, si profesor dhe si njeri, mendoj se [është] një vit që solli shumë trauma te të gjithë ne. Domethënë, nuk i ndaj këtu sipas etnisë, askënd nuk veçoj, sepse lufta apo konflikti, sot e kësaj dite mendoj se nuk është definuar ajo që ndodhi në vitin 2001 dhe mendoj se kjo i kishte rrënjët që moti. Tani, unë nuk jam analist politik, por, si profesoreshë, si dikush që, a po, ka qenë personalisht i prekur… sepse jam banore dhe qytetare, së pari e këtij qyteti, ndërsa pastaj edhe e këtij shteti… dhe të gjithë ishim të prekur. Domethënë, nuk mund të ishim imunë ndaj kësaj situate, sepse kriste armë, sepse filloi një konflikt luftarak, ishim të sulmuar nga të gjitha anët, si të them. Edhe mësimi u ndërpre për një periudhë.

Gjëja e parë që e kujtoj nga viti 2001 është se, mendoj se ishin festat e 1 Majit dhe erdha në shkollë… Unë në atë kohë isha, disa vjet isha edhe zëvendëse e drejtorit dhe udhëhiqja një turn, ndërsa turnin tjetër e udhëhiqte kolegu Nexhmedin Saliu. Edhe sot e kësaj dite ai punon te ne… kjo është te ndërtesa e ZIK-ut (Kombinati Bujqësor Industrial), vazhdon ta ushtrojë të njëjtin funksion. Ai në një turn, unë në turnin tjetër. Dhe, më kujtohet mirë se atë ditë asnjë nxënës nga paralelet shqiptare nuk erdhi në mësim, madje as kolegët. Kjo më kujtohet mirë dhe ne nuk e dinim ç’po ndodh. Fatkeqësisht, e kuptuam pak më vonë, nuk kaluan një apo dy orë dhe ne e kuptuam se, në fakt, ka të shtëna në Maqedoni, se diçka e keqe po ndodh. Lufta askujt nuk i sjell gjë të mirë dhe kujtimet, po them, janë ende të freskëta. Ja, vitin tjetër, a po, do të bëhen gati 20 vjet, jo gati, por saktësisht 20 vjet do të bëhen nga konflikti luftarak, i cili, besoj se askujt nuk i solli ndonjë dobi.

Më së miri është kur gjërat do të mund të zgjidhen, a po, në mënyrë paqësore, por, fatkeqësisht, shpeshherë… E, tani… Shpeshherë vjen edhe deri te situata të këtilla. Shkolla jonë atëherë punonte, por në kushte të vështirësuara dhe më kujtohet mirë se kishte sigurim policor. Dhe, fatkeqësisht, pozita, në atë kohë, e shkollës sonë ishte e tillë që ja edhe sot, a po, jemi në këtë lokacion, por pozicioni, afërsia me “Lagjen e Trimave”, a po, lagje e cila ka kryesisht popullatë shqiptare, mendoj se te njerëzit, te fëmijët, te prindërit ngjallte frikën. Dhe, tani, edhe shqiptarët kishin frikë të vinin në mësim, ndërsa nga ana tjetër, nxënësit maqedonas, gjithashtu edhe prindërit e tyre, reagonin. Më besoni, kishim mbledhje aq rraskapitëse: bashkësia ndërkombëtare, OSBE, Bashkimi Evropian, mendoj se kishte edhe përfaqësues të Amerikës, domethënë NATO… Kishim aq shumë takime me të gjithë faktorët të cilët përpiqeshin ta zgjidhin, në mënyrë paqësore, konfliktin i cili u krijua në atë kohë. Dhe, puna ishte në kushte të vështirësuara në atë kohë, po. Mësimi nuk ishte… nuk zhvillohej në kushte normale. Një periudhë edhe nuk shkonim në shkollë, ndërsa shkonim në shkollë edhe përreth tërë Sokolanës, rreth tërë Parkut Sokolana, gjegjësisht përreth tërë shkollës sonë. Më kujtohet mirë se kishte sigurim policor.

D.K. DJ: A ishit në komunikim me kolegët dhe nxënësit e kombësisë tjetër dhe si ishte ky komunikim? Ç’ndodhi me ta? Dhe me nxënësit maqedonas, çfarë ju pyesnin, çfarë më së shpeshti ishte problematika për të cilën bisedonit?

LC: Më së shpeshti proble… Me kolegët shqiptarë nuk kishim kontakt, vetëm me telefon me zëvendësin e drejtorit, Nexhmedin Saliun, përndryshe kolegët e tjerë nuk vinin. Edhe ata u solidarizuan me nxënësit, sepse thonin se ata e kanë sigurinë e rrezikuar, se kishin frikë të vinin në shkollën “Nace Bugjoni” dhe kërkonin të mësojnë në një godinë tjetër, në një objekt tjetër. Gjithashtu, nga ana tjetër edhe nxënësit maqedonas, e përmenda pak më parë se edhe ata kishin frikë për sigurinë e tyre.

Domethënë, në tërë qytetin ndjehej një atmosferë jo e bukur. Të traumatizuar ishim të gjithë, askush nuk e kishte të lehtë, sepse dëgjoheshin të shtëna, në televizor, domethënë të gjitha mediet raportonin, fatkeqësisht edhe për fshatra të djegur, për dëme të mëdha materiale, për viktima në njerëz, fatkeqësisht, këtë të parën duhej ta përmend. Në të dyja anët, domethënë, kur dhemb – dhemb. Vdekja është tragjike për të gjithë njësoj, domethënë ajo nuk zgjedh as për nga feja, as për nga ngjyra, as për nga kombësia. Kështu që, një periudhë shumë e vështirë. Domethënë, ja, edhe tani kur më kujtohet, domethënë kujtimet nuk janë të bukura dhe nuk mund të jenë të bukura, domethënë…

Ta harrojmë, më mirë ta harrojmë tërë këtë, por, ja, tani kur duhet t’i kujtojmë ato vite, ato kohë, atë vit, konkretisht 2001., mendoj se më së shumti, përsëri do të them, ja, tani, nga një njeri i cili ka lexuar, si një intelektuale, më interesonta nga erdhi kjo, pse ndodhi kështu? Mendoj se e tërë kjo i ka rrënjët nga lufta e Kosovës në vitin 1999 dhe në shumë medie atëherë shkruhej, dhe kjo vërtet ishte kështu, se Maqedonia dhe maqedonasit kanë frikë se pas Kosovës ne e kemi radhën. Dhe, vërtet, nuk kaloi shumë kohë. Mendoj se kriza me refugjatët, e cila më së shumti në Maqedonia u ndje, Maqedonia ishte e detyruar të pranojë më së shumti refugjatë, a po ishim human, humanitarë… për arsye humanitare t’u ndihmojmë njerëzve të cilët, a po, ishin në luftë. Ndërsa shqiptarët e Kosovës, mendoj se ishte një numër të cilin duhej të pranojë Maqedonia, falë bashkësisë ndërkombëtare, rreth 20.000 refugjatë, ndërsa kishte një të dhënë se më shumë se 360.000 refugjatë kanë mbetur në Maqedoni. Tani, nuk e di numrin e saktë, mos ma zini për të madhe, por mendoj se numri më i madh mbeti dhe mendoj se sot e kësaj dite një numër i madh prej tyre janë në Maqedoni. Kishte shumë persona të zhvendosur.

Domethënë, kjo ishte një gjë e veçantë, një gjë e veçantë që do ta mbaj mend, sepse kisha nga familja e ngushtë dhe miq, njerëz të cilët jetonin në fshatrat përreth dhe të cilët ishin të pasigurt, duhej të… Zhvillohej lufta. Atje zhvillohej lufta, kishte të shtëna dhe njerëzit ishin të trembur për jetën e tyre, për pronën e tyre dhe largoheshin nga shtëpitë e tyre. Disa ndoshta edhe shitën, nuk jam e sigurt, por, disa i lëshuan shtëpitë e veta, iknin, madje disa edhe u larguan nga shteti ynë.

DJ: A ndodhi kjo në klasën në të cilën Ju ligjëronit, disa nxënës të kenë shkuar jashtë vendit? A erdhën nxënës nga qytetet e tjera? Ju kujtohet ndonjë ndodhi me ndonjë nxënës?

LC: Më kujtohet, më kujtohet. Edhe për kolegë më kujtohet edhe për nxënës dhe nga kjo përvojë pikërisht po flas, sepse, ju thashë, edhe nga familja e ngushtë kam edhe nga fqinjët, nga miqtë, njerëz të cilët u larguan nga vatrat e tyre. Në televizor vazhdimisht shihnim si digjeshin, shkatërroheshin objekte fetare, përmendore kulturore-historike, diçka që, një dëm i pakompenzueshëm dhe, prandaj… përsëri do t’i kthehem asaj, një ngjarjeje. Pasi që Kumanova është një qytet që është multietnik, ne nuk kemi pasur probleme. Ja, unë jetoj në qendër të qytetit, në afërsi të shkollës fillore “Bajram Shabani”, ne nuk kemi pasur fare probleme. Domethënë, kur kam qenë fëmijë… Por, si kalonin vitet, ju tregova, a po, saktësisht për cilën periudhë, për cilin vit, gjithnjë e më shumë rriteshin tensionet dhe mosbesimi. Mosbesimi te njerëzit vazhdimisht rritej, vazhdimisht. Deri dje kemi qenë, a po, miq, fqinjë, kemi shkuar mysafirë, te fqinjët e mi kam shkuar në kremtime e kështu me radhë, jemi ftuar në dasma. Mua mirë më kujtohet, te fqinjët e mi kam shkuar në dasmë, ai, më kujtohet, Ramadan quhej, kishte nëntë fëmijë, unë me fëmijët e tij jam rritur, ata në shtëpinë tonë, ne në shtëpinë e tyre.

Kështu që, nuk kam pasur kurrë paragjykime dhe gjithmonë kam shkuar… As stereotipe, as paragjykimie, edhe në fillim thashë se fëmijët i kam parë vetëm si fëmijë dhe e kam parë sjelljen e tyre se si ka qenë gjatë mësimit, gjatë orëve të mësimit dhe si janë sjellë ata me njëri-tjetrin. Por, filloi atëherë, filloi, domethënë, mosdurimi. Edhe këta edhe ata ndjenin njëfarë rreziku, shihnin njëri-tjetrin me mosbesim, domethënë u ndal ai komunikimi që e kishin fëmijët mes vete. Dhe, për ngjarjen, t’i kthehem: kisha një nxënës nga Tetova. Nga Tetova kishte disa familje që u shpërngulën, si dhe nxënës tanë, disa nxënës, shkuan jashtë vendit te miqtë, te familjarë, tashmë nuk kemi më as kontakte me ta, por mendoj se ata edhe sot e kësaj dite janë atje. Dhe, kam disa nxënës të shpërngulur nga Tetova, sepse mendoj edhe se atje filloi së pari, diku në Tanushë, apo si ishte, mos më mbani për fjale, por mendoj se atje ishte. [Në] Tetovë ishin veçanërisht të rrezikuar dhe vinin në Kumanovë. Kam disa kolege, ja, në shkollat e mesme, u shpërngulën prej atje familje të tëra. Kështu që, gjendja nuk ishte e mirë. Procesi edukativ-arsimor zhvillohej, por, në kushte të vështirësuara.

DJ: Këtë desha t’ju pyes. Vërtet…

LC: Po, në kushte të vështirësuara.

DJ: …ka qenë puna serioze dhe…

LC: Po, luftë.      

DJ: …ka qenë shumë e ndjeshme të jesh arsimtar në atë periudhë?

LC: E vërtetë.

DJ: Kisha dashur t’ju pyes konkretisht si e mbanit mësimin? Ç’ju pyesnin më së shpeshti fëmijët? Si ndjeheshit ju në atë periudhë, ndërsa kishit përgjegjësi, a po, ndaj fëmijëve? Diçka e tillë…

LC: E kuptoj ç’dëshironi dhe cila është poenta. Gjithmonë, unë jam njeri i cili, mos them, paqedashës, por, unë gjithmonë dua pa konflikte, në mënyrë të qetë t’i zgjidh punët dhe unë besoj se ne, dhe e di, jo vetëm se besoj, por, e di se ne pranë familjes, pranë prindërve, kemi një rol të madh në zhvillimin, në zhvillimin psiko-fizik, në formimin e personalitetit të njerëzve të rinj. Pasi që ligjëroj në shkollë të mesme, bëhet fjalë për një moshë shumë të ndjeshme, a po, nga 14, 15 vjet, pikërisht ata janë adoleshentë, njerëz të rinj të cilët vazhdojnë ta kërkojnë, a po, rrugën e vet, e krijojnë mendimin e vet. Po, ju tregoj se vëretë ishte shumë e vështirë. Çështjet ishin të tilla, sepse ata dëgjojnë ç’flitet në shtëpi, e shikojnë edhe ata në televizor se ç’po ndodh.

Të dyja palët ishin të revoltuara, të dyja palët e kishin të vërtetën e vet. Unë, ju tregova, punoja edhe në paralele maqedonase, të pastra maqedonase, edhe në paralele me nxënës shqiptarë. Nuk kisha probleme të llojit se ata mua më kundërshtojnë diçka apo janë ngatërruar me mua, por, vërehej frika. Ndërsa, pas vitit 2001, fatkeqësisht, pasi që shkolla jonë ishte multietnike, fatkeqësisht po them, krahas të gjitha përpjekjeve të bashkësisë ndërkombëtare, jua thashë edhe pak para, kishim mbledhje rraskapitëse me të dyja palët, ishim edhe në Byronë për Zhvillim, domethënë në Ministrinë e Arsimit, të gjithë përpiqeshin të na japin përgjigje në pyetjet, shumica nuk e dinim si t’ua themi fëmijëve, si të ballafaqohemi me këtë. Deshim të gjithë të jetojmë së bashku, të mësojmë së bashku, sepse të gjithë ecim nëpër të njëjtat rrugë, Kumanova është qyteti i të gjithë neve.

DJ: Cili ishte roli i prindërve?

LC: Kyç.

DJ: A kishit komunikim me prindërit edhe të njërës edhe të bashkësisë tjetër etnike?           LC: Kishim. Ja, kjo që jua thashë, roli i prindërve – kyç. Së pari, fëmijët vijnë nga familja, a po, atje dëgjojnë se ç’flitet, si flitet, pastaj ne përpiqemi nëse, a po, mundemi edhe ne të kontribuojmë, të japim sugjerime sa i përket asaj se e kemi patjetër t’i pranojmë të gjithë njerëzit, se ne jemi të njëjtë, se nuk duhet, sidomos fëmijët, se fëmijët nuk duhet të jenë të manipuluar dhe nuk duhet të jenë të involvuar. Ata janë naivç, ata janë shpirtëra të pastër dhe me ta nuk duhet të manipulohet. Atyre vetëm duhet treguar e vërteta dhe të mos marrin asnjë anë. Kishim edhe me prindërit, domethënë edhe të etnisë maqedonase edhe të etnisë shqiptare edhe në shkollë, me përfaqësues, përfaqësues të ndryshëm vinin, nga të gjitha sferat.

Thashë, bashkësia ndërkombëtare mendoj se e luajti rolin kyç. Ajo ishte si moderatore, si palë, a po, e paprekur, e cila përpiqej t’i qetësojë pasionet, që të dyja palët të [arrijnë deri te] ndonjë kompromis, a po, që të arrihet deri te një kompromis i qetë i konfliktit. Edhe prindërit kishin një rol kyç, gjithsesi se kishin rol kyç. Më kujtohet se kur, në çastet para se të ndahemi, para se të shkojnë, nxënësit shqiptarë të shkojnë në godinë, në godinën tjetër të ZIK-ut, ku mësojnë edhe sot e kësaj dite, ne jemi një shkollë edhe sot e kësaj dite, me të njëjtin emër, por, dygjuhësore, multietnike.

Komunikojmë me kolegët, edhe sot e kësaj dite komunikojmë. Por, ja përsëri do të kthehem në atë periudhë, për 2001-shin, derisa mësonim, shumë nxënës vinin me prindërit. Domethënë, ata frikësoheshin për fëmijët e vet dhe i dërgonin në shkollë dhe pastaj i prisnin, pas orëve. I prisnin fëmijët e vet, duke u frikësuar për sigurinë. Domethënë, për të dyja palët nuk ishte mirë. Nuk ishte mirë.

DJ: E, tani do t’ju pyes: pas 2001-shit, si vazhdoi shkolla të funksionojë? Si të vazhdojë procesi i përgjithshëm arsimor, komunikimi nxënës-arsimtarë? Dhe, ç’kishte të re në shkollë?

LC: E re në shkollë, kishim një ndërprerje, thashë, duhej kohë për t’u stabilizuar, kohë për t’u kthyer në normale. Pushuan të shtënat, a po, pushoi lufta, personat e zhvendosur vazhduan të jetojnë, vendoseshin kush si mundej, dikush gjendej vetë, për disa u përkujdesën, a po, u përkujdes bashkësia ndërkombëtare, pushteti dhe kështu me radhë. Ndërsa ne, si shkollë, fatkeqësisht u ndamë. Nga një shkollë, nga një godinë, një shkollë në të cilën, thashë, mësonim të gjithë së bashku, fatkeqësisht, duhej të ndahemi edhe me kolegët edhe me nxënësit. Ata shkuan të mësojnë edhe në objekt tjetër, në godinë tjetër. Ndërsa, me kolegët kishim komunikim edhe atëherë edhe tani, nuk kemi pasur fare probleme, por, duhej të kalojë kohë. Duhej të kalojë kohë, domethënë, nuk mundemi…

Dhe, tani, ja, edhe pse kanë kaluar dhe nga kjo distancë kohore, them se… Dhe, jo të gjithë kolegët, më duhet ta pranoj, edhe nga maqedonasit edhe nga shqiptarët, jo të gjithë kolegët e ndajnë mendimin tim. Domethënë, kishte njerëz që kishin një rezistencë të madhe, të cilët nuk dëshironin të komunikojnë, të cilët nuk dëshironin të shoqërohen. Personalisht, ja, unë, pasi që e tregoj qëndrimin tim, mendimin tim, unë s’kam pasur problem të këtij lloji, sepse nuk kisha paragjykime. Unë si zëvendëse e drejtorit e kisha edhe obligim zyrtar të komunikoj dhe të kemi respekt të ndërsjellë dhe të bashkëpunojmë me të gjithë kolegët, pa dallim të gjuhës…

DJ: Kush e mori vendimin për t’u shpërngulur në një godinë tjetër? Kishit njohuri?

LC: Po, unë mendoj se Mnistria e Arsimit. Jo Ministria e Arsimit, por Qeveria. Qeveria e Republikës së Maqedonisë, sepse Ministria e Arsimit, nëpërmjet përfaqësuesve të vet bënte përpjekje. Ne uleshim në një tryezë të përbashkët, mirë më kujtohet, poshtë në Zyrën për Zhvillim. Disa herë kemi pasur mbledhje. Në shkollën tonë shumë herë kemi pasur mbledhje, me qëllim që të dy palët t’i tregojnë, me letra të hapura, t’i tregojmë problemet, brengat, dhe të shohim ku është problemi. Dhe e kuptuam se prindërit dhe nxënësit, edhe këta edhe ata, kanë frikë për sigurinë e vet dhe duhej të bëhej një kompromis i tillë. Fatkeqësisht, në atë çast nuk kishte zgjidhje tjetër. E di edhe se kjo… edhe kushtet atje në atë godinë nuk ishin aq adekuate, domethënë ajo godinë nuk ishte adekuate për…

Ne fituam, më kujtohet mirë se Ministria e Arsimit, krahas përpjekjeve të shumta që i bënte për të mbetur në të njëjtën godinë, që nën një kulm të mësojmë të gjithë, të punojmë, në shkollën tonë, siç është shkolla profesionale, u hapën dy drejtime shumë atraktive për atë kohë: drejtimi mjekësor dhe teknika dhe automatika kompjuterike. Shumë drejtime atraktive, me qëllim që t’i ruajmë nxënësit, të jenë këtu. Ja, ky ishte një hap shumë i madh për të mbetur së bashku. Por, fatkeqësisht, nuk ia dolëm as me këtë. U bënë disa [përpjekje], kjo zgjati, ky ishte një proces i cili zgjati një kohë të gjatë, por, fatkeqësisht, kishim shumë incidente, shumë nxënës mungonin, shumë presione të mëdha kishim nga të gjitha anët, edhe ne si profesorë, edhe…

DJ: Çfarë presionesh?   

LC: Po, presione në kuptimin e asaj se nxënësit të mos vijnë në shkollë, nga prindërit, mendoj, kishim presione. Jo nga të tjerë, nga prindërit të cilët vazhdimisht na telefonin: “Nuk do t’i lëshojmë nxënësit, këtu janë sulmuar, atje janë sulmuar…” Kishte raste, mendoj se të gjithë e dinë, në Kumanovë kishte shumë raste të fëmijëve të sulmuar, flas për të dyja palët, tani nuk i veçoj as shqiptarët, as maqedonasit. Flas për prindërit edhe nga njëra edhe nga pala tjetër, çdonjëri kishte frikë për, që është krejt e natyrshme dhe krejt normale, çdonjëri kishte frikë për sigurinë e fëmijës së vet. Dhe, presione të tilla kishim, nga ata, ndërsa, përndryshe, presion tjetër nuk kemi pasur, përveç se…

Dhe, ne dëshironim të kthehet gjithçka siç ka qenë më parë, sepse askujt, them askujt asgjë të mirë nuk i solli [lufta]. Gjurmët edhe sot e kësaj dite ndjehen. Në Maqedoni një kohë të gjatë nevojitej që të kthehet edhe ekonomia, domethënë shumica mbetën pa punë, krizë ekonomike u krijua, domethënë në tërë shtetin kishim vetëm dëm.

DJ: E, tani, t’i kthehemi, si janë kushtet për mësim në shkollën tuaj, në raport me 2001-shin? Ç’është ndryshe në këtë periudhë?   

LC: E po, ndryshe, mendoj tani, koha e bën të veten, a po, shumë ndryshime, modernizim. Ndërsa, në raport me… kemi një numër të madh paralelesh, domethënë shkolla jonë numëron më shumë se, tani po flas për shkollën tonë, mendoj edhe për paralelet të cilat mësojnë, zhvillojnë mësim në gjuhën shqipe, sepse ata e mësojnë gjuhën maqedonase, kanë dy orë në javë gjuhë maqedonase, ka kolege maqedonase të cilat edhe sot e kësaj dite punojnë atje. Edhe ne këtu, në këtë godinën tonë e cila është në afërsi të Parkut Sokolana, a po, godina e vjetër e shkollës sonë, kushte të modernizuara, kushte të mira për punë, zhvillojmë edhe mësim në kabinete.

Tani, pak, ja tani do ta përmend edhe virusin që ja pak na e tolloviti procesin edukativ-arsimor, por, ja, nëse e lëmë anash këtë fakt, sepse më pyetët për sot, kushtet në krahasim me 2001-shin janë shumë më të mira. Mendoj, e kaluara duhet të mbetet prapa nesh, mos jemi robër të stereotipeve, të paragjykimeve. Kolegët vijnë. Kolegët shqiptarë vijnë. Marrim pjesë në projekte të përbashkëta gjithë këto vite. Domethënë, duhej të kalojë një periudhë e caktuar prej disa vitesh, për të pasur njëfarë distance. Kishte distancë, të jemi të sinqertë, domethënë kjo nuk ngjau gjatë natës, përmenda më herët se është proces i cili zgjat. Duheshte kohë, plagët të shërohen, të ulet tensioni. Në fund të fundit, njerëzit edhe i fituan të drejtat e veta. Mendoj se fituan, a po kishte Marrëveshje Kornizë dhe kështu me radhë. Kjo është më shumë punë për politikanët, por unë si profesoreshë, si pjesë e një procesi edukativ-arsimor, mund të them se kushtet janë shumë më të mira. Shumë më të mira sa i përket bashkëpunimit multietnik, pjesëmarrja në më shumë projekte, shoqërimi i fëmijëve, qoftë nga sektori joqeveritar, qoftë edhe nëpërmjet Ministrisë së Arsimit dhe në programin, në programet e të gjitha viteve, flas për vitin e parë, të dytë, të tretë dhe të katërt.

Sipas programit që na e jep Ministria e Arsimit dhe Shkencës, ne jemi të obliguar, si arsimtarë, si edukatorë, në, mundet edhe në çdo çast, ne kur ta ndjejmë të nevojshme të inkorporojmë pjesë të ekzistencës multietnike. Si njerëz duhet të jemi humanë, duhet të jemi empatikë, të kemi mirëbesim ndaj të tjerëve, sepse, ja, tani është shekulli XXI dhe nuk duhet të brengosemi se kush nga është, në cilën gjuhë flet, por duhet të gjithë të ndjehemi të lumtur në lëkurën tonë, të ndjehemi të lirë, të ndjehemi të kënaqur dhe të mos jemi robër të paragjykimeve, të mos jemi robër të zakoneve, ja, ndoshta të mbetur nga e kaluara, të shkojmë përpara, sepse e ardhmja u mbetet të rinjve. Dhe, mendoj se një shoqëri do të jetë e lumtur, apo shoqëri e pasur, vetëm kur ka një rini të pasur, rini të lumtur, rini të kënaqur, rini e cila… Sepse ne ecim në të njëjtat rrugë. Dhimbja për të gjithë neve është e njëjtë. Qyteti i Kumanovës është i të gjithë neve. Maqedonia është e të gjithë neve.  Të gjithë që jetojmë këtu, kjo copë toke është për të gjithë neve.

DJ: Ashtu. Ju i treguat sfidat e arsimit në të ardhmen, gjegjësisht misionin e arsimit. A dëshironi të shtoni diçka për këtë temë apo nëse nuk Ju kam pyetur diçka ta plotësoni?

LC: Kjo temë është shumë e gjerë, por, ja tani një si mesazh. Botëkuptimi im personal është se të gjithë duhet të shkojmë drejt asaj se të gjithë jemi të njëjtë, të gjithë jemi njerëz. Domethënë, ngjyra e lëkurës është vetëm ngjyrë e lëkurës, gjuha është vetëm gjuhë. Kush dëshiron të na kuptojë, mund ta mësojë gjuhën tonë, mundemi edhe ne të mësojmë gjuhë tjetër. Domethënë, nëse duam të jetojmë së bashku, dhe e kemi patjetër të jetojmë së bashku, të kuptohemi, domethënë, ne ardhmëri tjetër nuk kemi. Nuk kemi ardhmëri ndryshe. Të ardhmen e kemi në bashkimin, te kohezioni, te bahskëpunimi, sepse njerëzit të cilët arsimohen, të cilët shkollohen, e kuptojnë se bota nuk ka kufij. Gjerësia e njerëzve, dituria… Mendja e njeriut duhet të jetë e hapur për t’i pranuar të gjitha dallimet dhe të kuptojë se sa më shumë dimë për të gjitha dallimet, aq më të pasur jemi, se ne vetëm fitojmë. Nuk varfërohemi me atë që respektojmë disa adete, që kemi mësuar për adete të tjera, që kemi vizituar objekte të ndonjë… objekte të tjera fetare. Ne vetëm e pasurojmë intelektin tonë, i pasurojmë botëkuptimet tona, i zgjerojmë horizontet tona dhe diturinë tonë. Mendoj se ardhmëria është në bashkësinë. Domethënë, asgjë nuk bëjmë nëse marrim anë, anë të kundërta. Thash pak para: lufta askujt nuk i sjell gjë të mirë dhe më tej në histori të mësohet dhe të nxirret si mësim se më së miri do të ishte që punët të zgjidhen me anë paqësore.

DJ: Faleminderit.

LC: Edhe unë ju falënderoj.