Xhelal Zejneli është i lindur në vitin 1954 në Tetovë. Ka punuar si profesor i gjuhës dhe letërsisë shqipe në gjimnazin e Tetovës. Punon edhe si përkthyes, ndërsa ka qenë edhe zëvendës drejtor i Agjencisë informative mediatike MIA (2002-2006). Autor i punimeve të fushës së linguistikës, të publikuara në Maqedoni dhe jashtë vendit.
Intervista është gjiruar në vitin 2020.
FLLANZA JUSUFI: Do t’ju kisha lutur për fillim të na prezantoheni, emrin mbiemrin. Të na tregoni ku punoni ose ku keni punuar, shkollën, vendin… diçka më tepër.
XHELAL ZEJNELI: Unë jam Xhelal Zejneli. Kam lindur më 11 maj 1954 në Tetovë. Arsimimin fillor dhe të mesëm e kam kryer këtu. Studimet universitare i kam kryer në Universitetin e Beogradit. Studimet pasuniversitare si student i rregullt i kam ndjekur po ashtu në Universitetin e Beogradit, Fakultetin Filologjik.
Më 1979 jam punësuar si përkthyes për gjuhën shqip-serbisht dhe serbisht-shqip në Këshillin Federativ, Këshillin Ekzekutiv Federativ në Beograd. Domethënë në Qeverinë jugosllave. Aty kam punuar, domethënë kam punuar aty 14 vjet, deri në vitin 1993 kur më Jugosllavia pushoi të ekzistojë. Kështu që 20 vjet kam jetuar në Beograd, atje kam pasur edhe banesën time. Gjashtë vjet kam studiuar dhe 14 vjet kam qenë në punë në organet e Federatës në Qeverinë jugosllave në cilësinë e përkthimit, në kuadër… në cilësinë e përkthyesit në kuadër të redaksisë shqipe, apo redaksisë së Kosovës.
Pastaj 1993-shin jam kthyer këtu në Tetovë dhe jam punësuar në gjimnazin e Tetovës si profesor i gjuhës shqipe dhe i letërsisë. Në vitin 2002 jam emëruar si zëvendës drejtor i Agjencisë Informative të Maqedonisë, që njihet si Македонска информативна агенција. Aty kam qenë zëvendës drejtor katër vjet, dhe më 2006-ën, domethënë pas katër vjetëve jam rikthyer në gjimnazin e Tetovës, ku punoj edhe sot si profesor i gjuhës shqipe dhe i letërsisë. Ndërkohë jam edhe autor i librit prej 500 faqeve që mban titullin “Periudhat dhe drejtimet në letërsi – metodat letrare”, si dhe botoj shkrime me tema politike dhe me tema letrare e gjuhësore në të gjitha mediumet që botohen këtu në Maqedoni, në Shqipëri, në Kosovë, në Evropë dhe në Amerikë. Dhe shkrimet e mia përkthehen në gjuhë të huaja, në disa gjuhë të huaja.
Jam i martuar dhe kam katër fëmijë, tri vajza, një djalë. Vajzat i kam të martuara.
Kjo është e tëra që mund t’ju them për vete. Nuk jam aktiv në asnjë parti politike. Shpesh kam marrë pjesë nëpër debate në televizor, nëpër studio televizive. Dhe kam mendim kritik dhe qëndrim kritik ndaj të gjitha partive politike shqiptare apo maqedonase, në funksion të mbarëvajtjes së proceseve demokratike këtu në Maqedoni.
FJ: Diçka më tepër rreth shkollës tuaj ku punoni? Një përshkrim të shkurtër.
XHZ: Në shkollën ku punoj, në gjimnaz probleme me kolegët nuk kemi, me drejtorin nuk kemi. Shkollat në Maqedoni janë të politizuara. Janë të partizuara, për arsye se drejtorët në të gjjtha shkollat në Maqedoni, ndoshta edhe në Ballkan emërohen prej faktorëve politikë pa kritere profesionale. Nëse je njeri i tyre, njeri i partisë, je i dëgjueshëm për partinë, për subjektin politik, ti emërohesh drejtor pavarësisht se a i plotëson kushtet, kriteret për ta ushtruar atë punë dhe atë detyrë. Prandaj edhe arsimimi në Maqedoni nuk është në nivel të duhur.
Në testimin që quhet PISA, PISA Test, matja ndërkombëtare ose vlerësimi ndërkombëtar i njohurive të nxënësve të moshës 15 vjeçare… është matje ndërkombëtare e njohurive të nxënësve të moshës 15-vjeçare, Maqedonia zë ndër vendet e fundit në botë! Kosova dhe Maqedonia zënë ndër vendet e fundit në botë.
Unë kam qenë vlerësues i testeve PISA të nxënësve shqiptarë në Maqedoni. Dy herë kam qenë dhe ka marrë vendin e katërt në botë nga fundi Maqedonia. Kurse Kosova vendin e tretë në botë nga fundi. Që do të thotë se 77% e nxënësve shqiptarë dhe maqedonas, se të dhënat nuk janë për shqiptarët veç për maqedonët veç, janë për shtetin. Në nivel të shtetit. 77% e nxënësve këtu në Maqedoni të moshës 15-vjeçare nuk e kuptojnë atë që e lexojnë.
Pse ndodh kjo? Kjo varet nga një sërë arsyesh. Njëra prej arsyeve është siç thashë edhe politizimi dhe partizimi i skajshëm i sistemit arsimor në Maqedoni. Çdo gjë është në duart e faktorit politik, partive politike. Shërbëtor shkolle katundi nuk mund të emërohesh në qoftë se nuk i takon një subjekti politik. Kjo është.
FJ: Faleminderit. Tashti do t’i kthehena periudhës para 2001-shit. Ju keni punuar, siç thatë, edhe vitet e 80-ta, 90-ta. A mundet një paralele të tërhiqni ndërmjet si ka qenë shkollimi, sistemi arsimor gjatë viteve 80-ta në krahasim me 90-tat ose para se të vijë deri tek lufta e 2001-shit.
XHZ: Është i përhapur mendimi se sot më datë 16 qershor 2020 arsimi në Maqedoni ndodhet në gjendje të… jo të mirë. Ky mendim është i përhapur gjithandej. Me këtë çështje merren edhe njerëz jokompetentë. Dilni ju në pazar, në treg dhe në çarshi dhe thonë arsim s’ka, arsimi është i shkatërruar. Flasin në mënyrë paushalle njerëz që nuk e dinë problemin, që nuk janë aty, që nuk merren me këtë çështje. Dhe thonë se prej 2001-shit e deri më sot arsimi në Maqedoni shënon rënie. Flas për arsimin shqiptar, domethënë në gjuhën shqipe, se arsimi në gjuhën maqedonase… nuk kam informata. Flas aty ku jam. Dhe e marrin si kufi vitin 2001, gjoja se prej atëherë fillon rënia, rrënimi i arsimit shqiptar këtu në Maqedoni.
Unë kam pasur një shkrim. I ka shkrimi 50 faqe. Është botuar, shkrimi është botuar edhe në Amerikë. “Arsimi shqiptar në Maqedoni – shkalla tronditëse e degradimit”. Është edhe në gjuhën maqedonase. Unë po ju them se para nja 10-15 vjetëve ka pasur njëfarë cilësie nëpër shkollat tona. Ka pasur njëfarë rendi, njëfarë disipline dhe kriteri. Në 10 vitet e fundit apo 15 vitet e fundit cilësia, rendi, rregulli, disiplina, kriteri relativizohen deri në banalizim. Dhe pikërisht kjo ndërlidhet me rrënimin e cilësisë në arsimin shqip këtu në Maqedoni. Ka kohë që nxënësit nuk e përsërisin vitin shkollor, nuk e përsërisin klasën. Ka kohë, a kupton? Që moti. Ka 7-8 vjet, 10 vjet.
Unë nuk dua ta marr kufi 2001-shin. Skam përse ta marr, mirëpo më përpara nxënësit e përsëritnin vitin shkollor, ngelnin në klasë, që o mirë. Kur ngel nxënësi është mirë, kur nuk ngel është keq. A kupton? E tash… ka 7-8 vjet, ndoshta edhe më tepër, asnjë nxënës. Edhe ai që ka 10 njësha, një javë para përfundimit të shkollës kalon.
FJ: Kjo është sa i përket diturive të nxënësve. Por sa i përket çështjes së të drejtave… do të thotë vitet 80-ta, 90-ta, kufirin ashtu siç thatë dikundi 2001-shi. Si ka qenë? Si ka qenë sistemi arsimor në atë periudhë? Diçka me çka a deshtë të përballoheni ju si mësimdhënës, si profesor në atë periudhë?
XHZ: Dëgjo tashti. Atëherë ne jemi ballafaquar me probleme të caktuara, si për shembull mungesa e teksteve shkollore. A më kupton? Jemi ballafaquar me tekste të përkthyera, tekste shkollore të arsimit fillor e të mesëm të përkthyera nga maqedonishtja në shqip, të përkthyera në mënyrë diletante dhe joprofesionale.
Por tekste shkollore edhe sot s’kemi në sasi të duhur dhe në masë të duhur. Tekste shkollore të përkthyera nga maqedonishtja në shqip të përkthyera me cilësi edhe sot s’kemi. Edhe sot përkthehen në mënyrë diletante dhe joprofesionale.
FJ: Në atë periudhë në çfarë gjuhe zhvilloheshte mësimi?
XHL: Dëgjo tashti. Nuk e di a keni dëgjuar për shprehjen “paralele të përziera”. Në fund të viteve 80, 1988, 89 a s’di kur ka qenë ajo periudhë boshti antishqiptar i krimit Shkup-Beograd-Titograd që sot quhet Podgoricë, mori një vendim që të krijohen të ashtuquajturat “paralele të përziera”, që do të thotë se klasa kishte 30 nxënës shqiptarë, një nxënës sllavomaqedonas dhe për hir të atij nxënësi sllavomaqedonas të gjithë të tjerët duhej të mësonin në gjuhën maqedonase. Kjo ishte një strategji e Shkupit – Beogradit – Titogradit për t’i asimiluar shqiptarët, për t’i margjinalizuar, getoizuar dhe për t’i shfarosur dhe për t’i detyruar të shpërngulen prej trojeve të tyre etnike historike për në Evropë dhe gjithandej nëpër botë. Kjo ka qenë domethënë periudha e paraleleve të përziera.
Në shërbim të kësaj periudhe u vunë edhe do shqiptarë të ndershëm. A, “shqiptar i ndershëm”, sipas shtypit të Beogradit, ishin ata shqiptarë që shanin Shqipërinë dhe lavdëronin Jugosllavinë. Kush? Shqiptari që e shante Shqipërinë dhe lavdëronte Jugosllavinë, ai quhej për shtypin e Beogradit “shqiptar i ndershëm”.
Dhe në kohën e paraleleve të përziera ishin 2-3 shqiptarë të ndershëm këtu në Maqedoni dhe në Tetovë të cilët e mbështetën atë teori, por për një kohë shumë të shkurtër kjo ide absurde u shua si flusk sapuni. Për këtë punë u burgosën edhe profesorë edhe mësues edhe arsimtarë edhe nxënës. U burgosën. U futën nëpër birucat e serbo-sllavisë, a kupton? I rrahën, i torturuan, i dëbuan prej pune, prej shkolle. Por ajo periudhë pastaj u zhbë.
Kjo ishte në periudhën e komunizmit, e në kohën e Jugosllavisë së Titos apo në kohën e Jugosllavisë së AVNOJ-it, a kupton? Tashti po të hymë në sistemin arsimor të periudhës së pluralizmit pas vitit 1991 – shqiptarët kanë qenë skajshmërisht të diskriminuar. Vetëm 1% e shqiptarëve regjistroheshin në Universitetin “Kirili dhe Metodi” atje në Shkup. Vetëm 1%! Këto thonë 3%, 4%… 3% bëhen me atë shkollën pedagogjike. Ajo s’ishte shkollë, ajo ishte pseudo shkollë. Krejt lëndët ishin në gjuhën maqedonase, vetëm një lëndë ishte në gjuhën shqipe, edhe e quanin Shkollë e Lartë Pedagogjike, a kupton? Ajo ishte pseudo shkollë. Dhe me do studentë që regjistroheshin aty arrihej numri 2-3%, a në të vërtetë në Universitetin “Kirili – Metodi” të Shkupit vetëm 1% e nxënësve regjistroheshin. Prandaj Fadil Sulejmani e çeli Universitetin e Tetovës, kupton ti? E çeli Universitetin e Tetovës profesor Fadil Sulejmani me një grup intelektualësh. Grup intelektualësh nga Maqedonia, jo vetëm nga Tetova. Nga Struga, Ohri, Dibra, Kërçova, Gostivari, Kumanova, Shkupi, Tetova, a kupton? Me një grup intelektualësh e çeli Universitetin.
Universiteti i Tetovës është rezultantë e diskriminimit të shqiptarëve në arsimin në gjuhën amtare, sidomos në nivelin universitar. Dhe lindi ajo që pastaj u quajt UT – Universiteti i Tetovës.
Kemi qenë skajshmërisht të diskriminuar. Nëpër shkollat fillore klasat ishin me 45 nxënës, kupton ti? Se diskriminimi brirë nuk ka. Po qe ky është diskriminim. Nëpër klasa ka pasur 45 nxënës, shkolla fillore. Dhe dilnin nxënës të papërgatitur. E kryente katërvjeçaren, pastaj tetëvjeçaren, po ai mësuesi s’ka faj, ose mësuesja. Po si do të punon ti me 45 nxënës? As rend s’mund të mbash, as disiplinë, as s’ke kohë ti kontrollosh, ti notosh, ti vlerësosh e kështu me radhë.
Kishte shkolla ku punohej në 3 ndërresa. Në 3 ndërresa! Shkolla fillore dhe të mesme, a kupton? Flas për periudhën para 2001-shit, të merremi vesh tashti. Jemi 91-2001, një dekadë, 10 vjet. Shkolla fillore dhe të mesme në paralelet me mësim në gjuhën shqipe në 3 ndërresa, a kupton? Çka do të thotë 3 ndërresa? Prej në 7 deri në 10 e gjysë një ndërresë, prej 11 deri në orën 2 ndërresa tjetër si në fabrikën e “Teteksit” kur punonin në ndërresa. Që i thonë edhe ndërrime, turni i parë, turni i dytë. Dhe ndërresa e tretë, prej orës ta zamë 15 deri në orën 17 e 18, a kupton?
Po çfarë shkolle është kjo? Ora mësimore ka zgjatur 20 minuta, 25 minuta. A kësaj i thonë shkollë? E tashti, kjo zgjati edhe pas 2001-shit, të merremi vesh. Se punët nuk korrigjohen dhe nuk përmirësohen menjëherë. Punët nuk ndryshojnë shpejt dhe lehtë. Se për t’i ndryshuar nuk duhet vetëm vullnet politik, por duhet edhe bazë materiale. Duhet bazë ekonomike, bazë financiare për të ndërtuar shkolla, për të krijuar kuadër e kështu me radhë.
Por, sot këto probleme nuk i kemi. Sot, më 16 qershor 2020, klasat janë me numër 15 deri 20 nxënës në një klasë fillore dhe të mesme, me ndonjë përjashtim. Dhe ajo me tri ndërresa, ajo ka marrë fund, kuptohet. Kjo është…
FJ: T’i kthehemi edhe pak asaj periudhe. Në atë periudhë kishte, ishin klasat e përziera me nxënës prej etnikumeve të ndryshme, ose kanë qenë vetëm me shqiptarë?
XHZ: Në kohën e pluralizmin s’ka pasur klasa të përziera, s’ka pasur paralele të përziera. Paralelet e përziera kanë qenë vitin 19… në kohën e Jugosllavisë së Titos apo Jugosllavisë së AVNOJ-it. Titoja s’ka qenë atëherë se ai ka vdekur më 1980-tën, kupton? A kjo, paralelet e përziera, kjo ishte strategji e Beogradit!
FJ: Me kolegët, kishit, me kolektivin ka pas komunikim me palën tjetër maqedonase?
XHZ: Dëgjo tashti. Me kolegët nuk kemi pasur asnjëherë asnjë problem dhe asnjë konflikt. A kupton? Nuk kemi pasur por s’kemi pasur as komunikim! Edhe sot s’ka komunikim. Kupton? Maqedonia o shtet dyetnik, i përbërë prej shqiptarëve dhe maqedonasve. Komunikim s’ka.
Unë kam qenë nxënës në gjimnaz. Para shumë kohësh. S’ka pas asnjë komunikim. Sot, 60 vjet a 50 e sa vjet pas, prapë s’ka komunikim midis nxënësve shqiptarë dhe maqedonas. Pikë. Më kot mundohet Brukseli apo USAID-i, Amerika a ku e… të krijoje një multikulturë. S’ka! A kupton? Unë jam aty, edhe si nxënës edhe si profesor – s’ka komunikim as kontakt. As lojë sportive bile s’ka, të luajnë shqiptarët kundër maqedonasve futboll ose maqedonasit përballë shqiptarëve – s’ka. Ose i njëjti ekip 5 shqiptarë, 4 maqedonas, ose 7 maqedonas 3 shqiptarë – s’ka. A kupton?
Titoja i quante këto vëllazërim–bashkim, të krijojmë një Jugosllavi, vëllazërim-bashkim, kurse sot i thonë shoqëri multietnike, multikulturore. Kjo është njësoj si vëllazërim-bashkimi i Josip Broz Titos. S’ka vëllazërim-bashkim, s’ka as multikulturë, por ka një hendek! Kjo është realiteti.
Pse o kjo kështu? Kjo është çështje më shumë se politike. Më shumë se politike. Se më 1991 Maqedonia u shkëput nga amalgama jugosllave. Doli nga amalgama jugosllave. Sllavomaqedonasit veten e shpallën trashëgues të vetëm të shtetësisë. Sllavomaqedonasit veten e shpallën bartës të vetëm të shtetësisë. Shqiptarët ndërkaq i lanë në margjinat e këtyre proceseve politike dhe demokratike. I lanë në margjinat e proceseve dhe vazhdoi diskriminimi kombëtar i shqiptarëve prej 91-shit e këndej njësoj si në kohën e Jugosllavisë së Aleksandër Rankoviqit. A kupton? Dhe ky diskriminim zgjat prej 1912-ës deri më sot. Deri më sot! Qe ta marrim deri 2001-shin kur fillon më Marrëveshja e Ohrit ta ndryshojë në njëfarë mënyre statusin politik të shqiptarëve, që njëfarë ndryshimi sigurisht është bërë. Jo ndryshim i plotë, por njëfarë ndryshimi, njëfarë korrigjimi. Dhe që atëherë, prej 1912-ës deri më sot, ndaj shqiptarëve në Maqedoni ndiqet një politikë diskriminuese, restriktive, dhe opresive. A kupton? Margjinalizuese dhe getoizuese.
Ne këtu përbëjmë 30% të qytetarëve të Maqedonisë. 30% të popullsisë së Maqedonisë, dhe ne kemi potencial për të qenë popull shtetformues. Neve na kanë trajtuar, na kanë trajtuar si pakicë kombëtare, si minoritet, kupton? Na kanë trajtuar të tillë. Edhe sot duan të na trajtojnë si pakicë kombëtare dhe si minoritet. Si në kohën e Jugosllavisë së kralit (mbretit), Jugosllavisë së Pashiqit, Nikolla Pashiqit të Karagjorgjeviqëve. Më vonë, në kohën e Jugosllavisë së Titos, na kanë trajtuar domethënë nën çizmen e Aleksandër Rankoviqit, a kupton? E kështu me radhë. Edhe në pluralizmin politik këtu në Maqedoni prej 91-shit e këndej shqiptarët janë trajtuar si pakicë dhe minoritet dhe mbi shqiptarët është ushtruar dhunë.
E kemi dhunën në Bit-Pazar, dhunën në Ladorishtë, dhunën në Gostivar ku u vranë njerëz, dhunën me rastin e themelimit të Universitetit të Tetovës – u vra ky, a kupton, që u vra ai personi, humbi jetën nga policia… nga policia.
FJ: Po.
XHZ: … nga policia. Që do të thotë se… në atë universitet sot ligjërojnë maqedonas, profesorë maqedonas. Ligjërojnë në gjuhën maqedonase. A kupton? Ka studentë maqedonas. Nuk e lejonin të themelohet, nuk donin të zyrtarizohet, a sot ata punojnë aty dhe kanë studentë. I kanë katedrat, degët e veta në gjuhën maqedone. Domethënë s’qenka projekt i gabuar! Urdhëroni.
FJ: Po. Çka mendoni se, a ishin këto krejt që përmendët shkaqe pse ndodhi ose krisi lufta në 2001-shin?
XHZ: Dëgjo tashti. Lufta e 2001-shit është luftë e brendshme! Nuk është luftë e importuar nga Kosova, siç tregojnë këto nacionalistët sllavomaqedonas. Është pasojë e pakënaqësisë së popullit shqiptar këtu në Maqedoni.
Lufta e 2001-shit, që ka filluar këtu në Kalanë e Tetovës më 14 mars, në ora 10:30, kupton, e që është shtrirë fronti prej Tanushe deri në Tanushë, kupton, është pasojë e pakënaqësisë së thellë të popullit shqiptar në Maqedoni. Kjo është një pakënaqësi e akumuluar prej vitit 1912 deri në vitin 2001. E akumuluar në kohën e Serbisë, Luftërave Ballkanike, Luftës së Parë Botërore, kohën e Jugosllavisë së kraljave (mbretërve) Kragjorgjeviqëve dhe Pashiqit, dhe në kohën e Rankoviqit, Jugosllavinë e AVNOJ-it, apo të Titos.
E njëjta politikë ka vazhduar edhe në kohën e pluralizmit, por aleatët tanë, Amerikanët, miqtë tanë të përjetshëm kërkonin nga faktori shqiptar në Maqedoni dhe nga faktori politik shqiptar që të ndjekim një politikë konstruktive, stabilizuese dhe paqeruajtëse, që ta ruajmë paqen, stabilitetin në Maqedoni dhe rajon. Është çështja e Kosovës, problemi i Kosovës. Prioritet, përparësi ka zgjidhja e problemit të Kosovës dhe këtu faktori shqiptar dhe faktori politik shqiptar ka ndjekur një politikë paqeruajtëse.
Çka do të thotë kjo? Dhe stabilizuese. Kanë vepruar në kuadër të institucioneve të sistemit, kanë vepruar me mjete politike dhe demokratike. Kërkesat e veta i kanë formuluar dhe i kanë artikuluar në rrugën politike dhe demokratike. Kanë qenë në Qeveri, në Parlament, në Kuvendin e këtij vendi, nuk kanë bërë probleme. Kanë qenë faktor konstruktiv! Por këta, sllavomaqedonasit nuk kuptojnë konstruktivitet. Si rrjedhojë shpërtheu lufta e 2001-shit që përfundoi me Marrëveshjen e Ohrit që ka të bëjë më ndryshimin e Kushtetutës së këtij vendi. Që ishte kushtetutë unitariste, centraliste, monoetnike, a kupton? Ku maqedonasit ishin patronët e shtetit e që 30% e popullatës së këtij vendi ishin në geto dhe të margjinalizuar, dhe kishin më pak se 1% të pushtetit.
Prandaj ndodhi lufta e 2001-shit. Lufta e 2001-shit e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare dhe e faktorit politik të asaj ushtrie, a kupton? U bë jo kundër Maqedonisë, jo kundër popullit maqedonas por kundër ushtrisë sllavomaqedonase, policisë sllavomaqedonase dhe njësive paramilitare sllavomaqedonase për ta ndryshuar statusin politik të shqiptarëve që janë popull autokton në këto troje.
Se në librat e këtyre, tekstet shkollore të këtyre, që nga fillorja deri në universitet krijojnë një shkencë të rrejshme nën ndikimin e akademikëve serbë se shqiptarët në Maqedoni paskemi ardhur në shekullin XIX (19). A kupton? Kur historianët e botës, studiuesit e Evropës e dinë se ne jemi pasardhës të Ilirëve dhe në këto troje jemi të vjetër 5000 vjet.
Dhe lufta e 2001-shit është luftë e brendshme. U mbështet nga të gjithë shqiptarët këtu në Maqedoni pa përjashtim! Lufta e 2001-shit është mbështetur nga të gjithë, nga i gjithë populli shqiptar. I kanë dërguar fëmijët e vet në front, a kupton? E kanë mbështetur ekonomikisht dhe materialisht ushtrinë dhe luftën. Lufta është mbështetur edhe nga Tirana dhe nga Prishtina…
FJ: Ku ishit ju kur ndodhi…?
XHZ: Unë kam qenë… ditën kur ka filluar lufta, a kupton, kam qenë në shkollë. Atë ditë.
FJ: A mund të na tregoni rreth çështjes… si ishte, çka ndodhi me arsimin, me punën tuaj…
XHZ: Kishim 10 klasa, kishim 10 klasa ne në shkollën fillore “Liria”. Gjimnazi i Tetovës kishte 10 klasa. Se s’kishim vend në shkollën e gjimnazit, s’kishim hapësirë për nxënësit. Pse s’kishim hapësirë? Pse ishim të diskriminuar! Se shteti thoshte mësoni 40… unë kom pas një klasë me 40 nxënës, unë kom pas. Ju a mund ta merrni me mend, t’i mbash 40 djem, djem 18-19 vjeçarë në një klasë, a kupton?
FJ: Çka ishte sfidë për ju në këtë periudhë?
XHZ: Edhe unë isha… kishim 10 klasa në “Liri”. Kishim afër 350 nxënës të gjimnazit. Unë jepja mësim por isha edhe përgjegjës.
Më 14 mars filloi konflikti në 2001-shin. Filloi në Kala në ora 10:30, edhe atë ditë apo të nesërmen, se kjo punë është, sa ka, 20 vjet, 19 vjet…
FJ: Vitin e ardhshëm i bën 20 vjet.
XHZ: Erdhën, mësimi zhvillohej, erdhën 2 a 3 veta, djem të ri. E çelën, unë ndodhesha në zyrën time, e çelën zyrën, derën e zyrës, nuk hynë brenda dhe më thanë “profesor, të ndërpritet mësimi menjëherë”. Më dhanë si urdhër. Ata ishin të ri, njëzet e dy-tre vjeçar. Dhe nuk e di a ishin të maskuar, nuk më kujtohet. Unë i pyeta “kush jeni ju dhe nga vjen kjo kërkesë?”, për mos të thënë urdhër. Se ata e thanë këtë në mënyrë, si urdhër. Si apel të padiskutueshëm. Nuk pritën të më përgjigjen, menjëherë dolën. Vetëm thanë të ndërpritet procesi mësimor se situata nuk është për të mbajtur mësim.
Unë prita të bjerë zilja, por i rashë para kohe ziles. I thashë nxënësit që rri te kabina e ziles, e thirra i thashë “bjeri ziles 10 minuta më herët”. I ra, dolën profesorët prej klasave. 10 profesorë, edhe një 2-3 që ishin aty në zyrën e profesorëve, i tubova, thashë “erdhën 2-3 veta, nuk i njihja dhe thanë të ndërpritet menjëherë procesi mësimor për arsye se situata nuk është për të zhvilluar mësim. Sigurisht këta janë të dërguarit e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare, ose të dërguarit e atyre që e bëjnë luftën”. Se Ushtria Çlirimtare Kombëtare ende nuk ishte paraqitur si ushtri, ajo doli pak më vonë. Edhe krahu politik i ushtrisë. Ato më thanë “ti je përgjegjës dhe ti çfarë mendimi ke?” – unë thashë “do ta ndërpremë menjëherë që mos të shkaktohet ndonjë problem, se ata mund të vijnë prapë”. Sidomos situata, të gjithë e dimë si qëndron, ka krisma nga të dyja palët. Edhe nga ata që ishin në, që ishin domethënë nëpër, të përqendruar në Kalanë e Tetovës dhe jo vetëm në Kala, krahu këndej kah fshati por edhe krahu andej nga fshati Sellcë, a kupton? Kalaja ishte në mes, kurse dy krahë kishte. Komandantët e asaj kohe janë edhe sot, që e kanë nisur atë punë janë edhe sot.
Dhe atëherë ne e ndërpremë mësimin edhe nxënësve menjëherë e shkrova një, me dorë e shkrove një 2-3 rreshta dhe e thirra atë nxënësin kujdestar ta lexojë nëpër, në 10 klasa, që ndërpritet procesi mësimor dhe menjëherë të shkojnë drejt në shtëpi, mos të ndalen nëpër rrugë apo në qytet. Se mos të ndodhë diçka. Se qyteti sikur u zbraz, njerëzit u vendosën nëpër shtëpi. Kishte krisma nga të dyja palët. Shteti me ushtrinë, policinë filloi të reagojë. Kjo domethënë është dita kur nisi kjo punë. Pastaj procesi u ndërpre, procesi u ndërpre.
Problemi qëndronte se kërkesat e shqiptarëve këtu në Maqedoni të paraqitura nga partitë politike shqiptare, që e nisi Partia e Prosperitetit Demokratik, që ishte si lëvizje popullore, e që e vazhdoi Partia Demokratike Shqiptare… flas deri në 2001-shin, këto kërkesa të formuluara, artikuluara, shtruara në rrugën politike dhe demokratike në kuadër të institucioneve të sistemit u injoruan nga pala sllavomaqedonase…
FJ: Po. Mund të kthehemi edhe pak në…
XHZ: …dhe të drejtat tona i matnin në shtratin e Poprustit. Një popull që ka potencial shtetformues nuk mund të realizojë të drejtat duke ia matur pala tjetër në shtratin e Poprustit. Dhe kështu çështja shqiptare përplasej nga Skilla në Haribdë. Nga e keqja në më të keqe. Dhe erdhi lufta e 2001-shit, që ishte një luftë… Ushtria Çlirimtare Kombëtare i respektonte rregullat e luftës dhe konventat ndërkombëtare për luftë. I respektonte. Kishte emblemë, kishte hierarki, kishte uniformë, kishte krahun politik… Kjo është.
FJ: Gjatë periudhës, do të thotë, kur u ndërpre procesi mësimor, a kishit ju kontakt, ndonjë lloj kontakti me nxënësit ose me prindërit e tyre? Në atë periudhë ishte edhe më rëndë, nuk…
XHZ: Dëgjo tashti. Këtu ka pandemi, KOVID-19 e kështu me radhë – mësimi 3 muaj është ndërprerë. A kupton? Prej marsit e deri në qershor, deri në 10 qershor kur përfundoi mësimi. Por procesi është realizuar onlajn (online), që thoni ju të rinjtë. Nëpër rrjetet kompjuterike, internetike, digjitale e kështu me radhë, me ZOOM e andej-këndej. Me platforma digjitale të ndryshme është realizuar pikë për pike. Unë e kam realizuar dhe të gjithë kolegët e mi në gjitha shkollat në Maqedoni. A kupton…
FJ: Po në atë periudhë?
XHZ: …edhe këshillat e klasave i kemi mbajtur onlajn. Këshillat e klasave, a kupton? Edhe detyrat e shtëpisë i kemi dhënë nëpërmjet këtyre platformave dhe i kemi korrigjuar dhe u kemi, kemi marrë përgjigje prej nxënësve dhe u kemi dhënë vlerësime, e kështu me radhë.
Në atë periudhë kjo teknologji nuk ka funksionuar, dhe nuk ka ekzistuar mbase. Kupton? E, atëherë mundoheshim t’u japim shpirt dhe moral nxënësve që t’i lexojnë veprat, tekstet shkollore t’i çelin, që nga gjuha amtare, gjuhë shqipe e letërsi deri atje në lëndën e fundit, art figurativ, art muzikor, dhe sport dhe veprimtari sportive, matematikë, biologji, fizikë e kështu me radhë…
FJ: Në cilën mënyrë e bënit këtë komunikim me…?
XHZ: Komunikonim me telefon, nëpërmjet telefonit i kishim. Se i kemi të dhënat e nxënësve, edhe të prindërve i kemi, kjo është procedurë administrative në mënyrë që t’i mbajmë gjallë, t’ua mbajmë gjallë shpirtin dhe frymën që të mos bien në letargji. E, një numër i nxënësve kanë shkuar edhe në Prizren, ta dish. Unë…
FJ: Do të thotë janë shpërngulë. Janë transferuar…
XHZ: Po, po. Nga zona e malësisë, nga zona, një numër i nxënësve me prindër dhe familje. Se kanë qenë zona të goditura nga forcat antishqiptare ushtarake, policore, paramilitare sllavomaqedonase. Edhe civilët janë gjuajtur. Edhe ata kanë kaluar në Prizren. Dhe kur kemi…
FJ: Janë transferuar dhe kanë mësuar nëpër shkolla nëpër vende tjera ato nxënës?
XHZ: Po, ata kanë shkuar me familjet, janë vendosur në Prizren. Tash prej Prizreni a kanë shkuar, vajtur diku tjetër në Kosovë nuk e di. Kur jemi kthyer, kur janë kthyer, domethënë situata kur ka filluar të normalizohet pas Marrëveshjes së Ohrit ata ende s’ishin kthyer. Doli në telefon dikush, tha “mirëdita profesor”, thashë “urdhëroni”. “Unë,” tha, “jam zëvendës komandant”. “Çfarë zëvendës komandanti, lufta tash ka marrë fund”. “Jo, jo” tha, “unë jam në front ende, lufta ka marrë fund, por unë jam në pozicione ushtarake”. Nuk u prezantua me emër dhe mbiemër. Po, thashë “çka është puna?”. Тha “në shkollën tuaj i ngelni nxënësit”, мë tha mua në telefon ai. Thashë “dëgjo këtu. Ne të arsimit nuk manipulojmë me shprehje dhe terme e terminologji i ngelim, i kalojmë nxënësit. Këto janë shprehje që s’kanë të bëjnë me procesin arsimor. Këtu ka procedura se si realizohet procesi mësimor dhe arsimor. Pjesë e kësaj është edhe vlerësimi, notimi i nxënësve. A i ngelim, i kalojmë,”, thashë, “një terminologji të tillë në arsim në asnjë shkollë në botë nuk përdoret”. “Ju” tha, “e dini profesor se keni nxënës jashtë Maqedonisë, që për shkak të luftës janë larguar dhe nuk mund të kthehen dhe ata sën morën dokumente”. Thashë “dëgjo, ti nuk je ai që merresh me këto punë. Me këto punë janë organet e shkollës që merren dhe që do të merren”. Se shqiptarët ishin në sistem. Lufta zhvillohej atje, e Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare dhe krahut politik të saj, e mbështetur nga populli, a kupton? Nga populli shqiptar.
Por ama, shqiptarët ishin në sistem, në Qeveri dhe në Kuvend. Sa funksiononte ajo Qeveri dhe ai Kuvend, ajo është tjetër çështje. Se edhe faktori ndërkombëtar, qendrat politike ndërkombëtare të vendosjes, Uashingtoni dhe Brukseli kërkonin prej faktorit politik shqiptar që të mbeten në sistem, të qëndrojnë në sistem. Kështu që shqiptarët ishin në sistem, ajo parti që ishte sistem. Edhe në shtator kur e pamë ne një numër i nxënësve ishin në Prizren.
U mbajt një mbledhje se si t’ia bëjmë me këta nxënës që t’u japim dëftesa, që të mos e humbin vitin. Që t’i shndërrojmë, domethënë duke i shndërruar në nxënës që do japin provime klasore. Dhe kështu u bë. U dhanë disa detyra, disa udhëzime për të gjitha lëndët prej gjuhës shqipe që është gjuhë e parë deri në fund, dhe u përgatitën. Nuk ishte numër i madh i nxënësve, 7 a 8, edhe u dhamë diploma, a kupton, që të cilët domethënë nuk duhej ta humbnin vitin. Por, iu nënshtruan provimeve dhe u respektua procedura. Kjo është.
FJ: Pastaj kur filloi, prej shtatori filloi mësimi?
XHZ: Po, prej 1 shtatori.
FJ: Po. Si ishte, a mund të bëni një paralele, të tregoni?
XHZ: Nuk kishim asnjë problem brendashqiptar, asnjë problem. Me palën sllavomaqedonase asnjë problem.
FJ: A komunikonit? Kishte komunikim në mes fëmijëve…
XHZ: Me palën sllavomaqedonase kemi komunikuar normalisht.
FJ: Ju kolektivi, profesorë ose nxënësit?
XHZ: Jo, jo, nxënësit nuk kanë komunikuar asnjëherë, dhe mirëdita nuk i thonë njëri-tjetrit. Se në gjimnazin e Tetovës kjo edhe nuk vërehet se mësojmë në ndërtesa të veçanta.
FJ: Gjithmonë ka qenë ashtu ose?
XHZ: Nuk ka qenë gjithmonë. Ata kanë qenë në qendër. U festua 28 Nëntori dhe ky që e kishte organizuar, profesori e ka vënë flamurin kombëtar, flamurin e Gjergj Kastriotit, portretin e Gjergjit, a kupton? Kur kanë ardhur nxënësit sllavomaqedonas në mëngjes, e shohën flamurin dhe portretin e Gjergjit, e bojkotojnë mësimin 1 javë a 2 , andej-këndej. Pastaj vijnë edhe ndikimet politike nga partitë politike, nga VMRO-ja ose nga LSDM-ja…
FJ: Po, edhe ajo ka ndryshu, po.
XHZ: …ndikojnë ata e kështu me radhë. Edhe nuk hymë në klasë. Erdh edhe Fuereja, ishte Fuereja atëherë në Maqedoni. Erdh prej Shkupi, bisedoi, tha BE-ja do të intervenojë në meremetimin e shkollës, t’i ndërrojë dritaret, dërrasat andej-këndej…
FJ: Në rregull. Ju si profesor, a ndjeheshit të sigurt në atë periudhë të zhvillohet mësimi, arsimi? A ishte sigurt, ose nxënësit a tregonin ndonjë sjellje të pazakontë?
XHZ: Ne ishim plotësisht të sigurt, pa asnjë problem. Se ne jemi në tokën tonë këtu, ne jemi në vendin tonë.
FJ: Po, gjithsesi. Por, pasi që kishte ndodhë konflikti, lufta, a ekzistonte ndonjë frikë ndoshta, ose…?
XHZ: Konflikti nuk ndodhi kundër popullit maqedonas, ndodhi kundër forcave antishqiptare të armatosura, ushtrisë sllavomaqedonase, policisë sllavomaqedonase dhe njësive paramilitare…
FJ: Po, atë e cekët edhe më herët. Mirëpo, nxënësit si e përjetonin? Si ju dukeshte juve?
XHZ: Nxënësit, nxënësit për herë të parë kishte… ata janë nxënës të moshës adoleshente. Për herë të parë kishin parë luftë. Sigurisht lufta nuk është punë e mirë. Se ka pasur shkatërrime të të mirave materiale, djegie shtëpish, rrënime shtëpish. Vdekje ka pasur, vrasje ka pasur, ekzekutime ka pasur, kupton ti? E lajmi ka marrë dhenë, është përhapur nëpërmjet mediumeve botërore, Si-en-eni (CNN), Skaj Njuzi, Bi-Bi-Si (BBC), në gjitha kontinentet, a kupton?
FJ: E, kjo a ndikoi në procesin arsimor diçka?
XHZ: Eh, kjo nuk ndikoi fare në procesin arsimor se shtatori, prej kohës kur u ndal lufta në maj dhe prill e deri në shtator, ishte një periudhë që mundësoi qetësimin e situatës, stabilizimin.
Me profesorët maqedonas nuk kemi pasur asnjë problem. Kemi komunikuar, por çfarë komunikimi? Mirëdita, dhe kaq. Po nuk o komunikim! Po edhe sot aq komunikojmë ne, kupton ti?
FJ: Çfarë është sot ndryshe nga 2001-shi?
XHZ: Asgjë s’është ndryshe. Kjo është e pashpjegueshme.
FJ: A fituan diçka shqiptarët?
XHZ: Ah, a kemi fituar diçka?
FJ: Shqiptarët a fituan diçka konkretisht nga 2001-shi?
XHZ: Unë nuk mendoj se kanë fituar shumë. E fituan Marrëveshjen e Ohrit. Ajo ndikoi në ndryshimin e Kushtetutës së Maqedonisë, që ishte kushtetutë unitariste, monoetnike apo njëetnike, centraliste. Por shqiptarët nuk e kanë fituar statusin e popullit shtetformues. Ende nga disa forca të errëta romantike, retrograde dhe anakronike sllavomaqedonase, sidomos nga VMRO-DPMNE-ja konsiderojnë, ose tentojnë t’i konsiderojnë si pakicë dhe si minoritet.
Nuk ka Maqedoni pa shqiptarët! Këtë duhet ta dijë çdo kush. Edhe Uashingtoni, aleati ynë i përjetshëm, edhe Brukseli. S’ka Maqedoni pa shqiptarët.
FJ: Çka është ndryshe në sistemin e arsimit? Çka është fituar në këtë aspekt?
XH: Në sistemin e arsimit e kemi Universitetin e Tetovës, tashti të merremi vesh. Për cilësitë e Universitetit nuk dua të flas. Ky është universitet i ri, shpresojmë do të konsolidohet, do ta marrë veten, do të forcohet. Duhet të forcohet, duhet të konsolidohet, duket t’i kushtojë cilësi…
FJ: Po përvoja e juaj personale në shkollën ju ku punoni, çka është, a ka dallim, a ka…?
XHZ: Dëgjo tashti. Ka një teori, kuadri i vjetër thonë është më cilësor se kuadri i ri. Kështu thonë, kjo është e përhapur. Bile njëri ka thënë “nëse s’ke 3 ditë shkollë komunizmi, mos thuaj se je i shkolluar”. A është kjo teori e saktë, nuk e di, por duan të thonë se në komunizmin ka pasur rend, disiplinë, rregull dhe kriter. Sot s’ka kriter! Po, mirë thotë Kim Mehmeti, “mjaft magjistruam dhe doktoruam, hajt tash të nisim të lexojmë”. Po ju e dini se thonë “sikur ta dija se sa lehtë kryhet fakulteti, do ta kisha kryer shkollën e mesme”.
FJ: Epo si të ecim përpara atëherë?
XHZ: Nuk do ecim para. Kështu nuk ecët para. Kështu do të shkojmë mbas. Dhe prandaj ne nuk shkojmë para.
FJ: Çka propozoni, për të shku?
XHZ: Unë propozoj që thelbi i shoqërisë është shkolla, arsimi. Duhet përzgjedhje, seleksionim, kupton? Shkolla gjimnaz o ky, shkolla profesionale janë këtu. Këtu është problemi. Në gjimnaz duhet të pranohesh me provim pranues. Kush e jep provimin pranues, jo këtu në Tetovë, në Shkup! I organizuar, provimi i organizuar nga Qendra Shtetërore e Provimeve, “Државен испитен центар“. Me shifra, kush e jep hyn në gjimnaz. Pikë.
Ku ke pa gjimnaz ti, nxënësi me 8 njësha? Ose s’di të lexojë, apo s’di të shkruajë? Një popull e fiton lirinë kur mëson ta shkruajë gjuhën amtare! Ne këtë nuk e dimë!
FJ: A jetojmë në paqe ne?
XHZ: Çfarë paqeje? Ne jetojmë në paqe fiktive. Çfarë paqeje? E tashti… tash të kthehem te universiteti, seleksionim, provim pranues. Unë zotëri, apo zonjushë, kam pritur rend në Beograd t’i dorëzoj 5 orë dokumentet për regjistrim. A sot vinë nëpër shkolla dhe na lutin, “hajdi në shkollën tonë, hajdi në universitetin tonë”. Vijnë prej UT-së, vijnë prej Shtulit, prej Shkupit, Tirane, Prishtine e kështu me radhë, e universitete private, “hajde regjistrohuni tek ne”. Po ku ka kështu? Unë si student kam pritur rend 4 orë për t’i dorëzuar, a kupton? E jo universiteti të vijë nëpër shkolla t’i lutë nxënësit “hajde regjistrohuni”. Pse? T’i kalojmë nxënësit se s’kemi studentë, kupton? T’i kalojmë studentët, s’kemi studentë, se ndryshe do mbyllet katedra dhe unë do mbetem pa punë. Po ku ka kështu?
Po nuk mund ne ta banalizojmë titullin akademik. Po doktor shkence nuk e flet asnjë gjuhë të huaj, kupton ti? Doktori i shkencës duhet të flasë të paktën dy gjuhë të huaja, anglishten, gjermanishten, anglishten, frëngjishten, a kupton? Historian thotë jam, s’ka pa se si duket një arkiv. Arkivi i Vjenës, i Romës, i Vatikanit, i Londrës, i Berlinit, i Stambollit, a kupton? I Kajros, për mos të thënë në Selanik, në Athinë, në Beograd e Moskë. S’ka parë arkiv me sy. Por jo arkiv, s’ka parë bibliotekë.
Kështu një popull nuk e fiton lirinë! Kupton ti? Mund të fitojë liri fiktive, se… a kupton…? Po çfarë doktorate është ajo? Në një universitet serioz ajo nuk është punim seminarik, ajo nuk trajtohet punim seminarik, ai thotë “unë kam doktoratë”. Çfarë doktorate? Unë shumë doktorata kam përkthyer dhe magjistratura, nga serbishtja dhe kroatishtja në shqip.
Djalit tim i tha një vajzë “ma bëj” tha “Kafkën, do të jap 100 euro”. Unë i thash djalit tim “mund të bësh çka të duash, unë s’të përzihem në këtë punë”. Ia bëri Kafkën, a kupton, i dha 100 euro, ka shku ka magjistru.
Ku shpie kjo? Kjo është banalizim, relativizim dhe rrënim i arsimit. Prandaj them duhet kriter, duhet seleksionim, duhet provim pranues… Dhe depolitizim, departizim i arsimit. Po s’bëhet kiameti në qoftë se nuk regjistrohet në medicinë, po nuk është bota vetëm medicina, a kupton?
Duhet arsimimi profesional! Këtu është lënë pas dore arsimimi profesional. Gjermania kërkon kuadër të kualifikuar në sferën e arsimimit profesional.
FJ: E vërtetë. Unë kam edhe një pyetje. Çka është për ju paqja?
XHZ: Paqja është harmonia midis dy popujve. Paqja në Maqedoni nënkupton harmoninë midis dy popujve, shqiptarëve dhe sllavomaqedonasve. [NUK DËGJOHET] paqja është demokracia. Demokracia e mirëfilltë e njëmendtë, kjo është paqe. Paqja është formimi i shtetit ligjor, i shtetit të së drejtës. Problemi nuk është, nuk do të thotë se është vetëm midis dy etnikumeve. Mund të jetë problemi brenda të njëjtit etnikum. Mund të jetë problemi brenda vetë shqiptarëve. Se në Shqipëri ka probleme, nuk ka atje serbë dhe sllavomaqedonas, ose grekë. Vetë shqiptarët kanë mosmarrëveshje ndër vete. E njëjta është edhe në Kosovë.
Paqja është harmonia midis dy popujve! Paqja është të zhvillojmë demokracinë e mirëfilltë, të ndërtojmë shtetin ligjor, të ndërtojmë shtetin e së drejtës. Paqja është ta luftojmë korrupsionin, paqja është ta luftojmë nepotizmin, paqja është ta parandalojmë pasurimin e oligarkëve…
FJ: Edhe pak mund ta mbani në dorë se do e përfundojmë.
XHZ: …paqja është ta parandalojmë pasurimin… ta parandalojmë korrupsionin, nepotizmin dhe pasurimin e klasës politike apo të samurajëve brenda natës. Kjo është paqe, a kupton? Paqja është ta forcojmë, domethënë, shoqërinë civile! Kjo është paqja. Të shikojmë para dhe jo mbas. Mos të merremi me të kaluarën, me të shkuarën, me historinë dhe me historizmin, se dhjetëra mijë dhe qindra mijë të rinj jo vetëm shqiptarë – edhe sllavomaqedonas – janë shpërngulur dhe dita ditës shpërngulen për në Perëndim dhe tej oqeanit, kupton? Kjo është paqja. Se si t’i mbajmë të rinjtë këtu, t’u krijojmë perspektivë këtu, kjo është paqja.
Nuk është paqja, domethënë, demagogjia e partive politike. Paqja është ta depolitizojmë jo vetëm shoqërinë dhe institucionet, por shpirtin tonë dhe trurin tonë. Jo, domethënë, do e votoj këtë parti pavarësisht nga programi politik që ka, vetëm e vetëm ta punësoj djalin tim.
FJ: Unë nuk kam më pyetje po ju nëse keni diçka për në fund që doni ta ndani me ne edhe që unë nuk ju pyeta…
XHZ: Unë ju faleminderit për intervistën që keni zhvilluar me mua, e që më keni pasur në konsideratë.
FJ: Faleminderit juve që ndatë kohën edhe përvojën tuaj me ne…
XHZ: Dy popujve, shqiptarëve dhe sllavomaqedonasve… do të kisha dashur që këta dy popuj të jetojnë në paqe, në harmoni, të shikojnë para, a kupton, për të mirën e tyre. Të rinjve do t’u kisha sugjeruar të mos shpërngulen. Të rinjve do t’u kisha sugjeruar të krijojnë familje, të martohen, të lindin fëmijë. Guri është i rëndë në tokë të vet. Të rinjve do t’u kisha sugjeruar të mos jenë materialistë të verbër. Nuk është çdo gjë në materie por edhe është në shpirt.
Dhe të rinjve do t’u kisha sugjeruar ta vazhdojnë procesin e integrimit euro-atlantik se interesi, jo vetëm i shqiptarëve por sidomos i shqiptarëve, dhe i tërë rajonit është perspektiva euro-atlantike. Kaq pata.
FJ: Faleminderit shumë.
XHZ: Faleminderit edhe juve.
