Мерсиха Смаиловиќ е родена 1984 година во Скопје. Хуманитарна работничка со повеќегодишно искуство и активистка за еманципација на муслиманската жена. Активна во НВО Еду Ниса. Работи како правен консултант, во компанијата во која е соосновач, Нахла Консалтинг.
Интервјуто е снимено во 2015 година.
ФРОСИНА ПАНДУРСКА-ДРАМИЌАНИН: Значи, во јавноста си позната најмногу како активист, борец за човекови права, борец за женски права. Но, претпоставувам дека во моментов, можеби, се поистоветуваш со други идентитети. Дали би сакала погенерално да се претставиш, освен, нели, она што го знае за тебе јавноста?
МЕРСИХА СМАИЛОВИЌ: Мислам дека тоа што ние го правиме тука, на Балканот, како… ете, ја ти кажав, борец за човекови права, кога нѐ посматраат од Западот, можеби ни се чудат бидејќи секаде тие некои права се богом дадени (се смее), а тука треба да се изборуваш за тие права. Значи, најчесто луѓето така ме идентификуваат и кога имаат некои проблеми од аспектот на човековите права и на некои дискриминации, секогаш ви се обраќаат на вас бидејќи знаете по нив како да постапите. Исто така сум и мајка, фул тајм џоб (full time job), а исто така и работам како правен консултант во финансиско биро, се занимавам со даноци, така да палетата и информациите, коишто ги добивам, ги работам, 24 часа на ден, се од разна природа: од даноци до човекови права до… готвење на здрава храна за малата. Така да мислам дека жените на Балканот генерално знаат како да работат мултитаск и да бидат успешни во секое поле. Така да јас така себеси се дефинирам на дневна база.
ФПД: Така. А што е со верскиот идентитет? Како се декларирате?
МС: Значи, јас сум припадник на муслиманската заедница во Македонија, којашто е бројна, припадник на исламот, на правецот „Ехли сунет вел џемат“, којшто е најбројниот како заедница во светот. Другата се шиите, коишто ги има, исто така, бројно, но во Македонија живеат припадници на исламот, коишто се тој правец: правецот на праведната, првата генерација на следбеници на пратеникот Мухамед.
ФПД: Така. Што е терминот „џихад“? Може ли да објасниш?
МС: „Џихад“ во буквален превод од арапски значи „борба“. Борбата може да биде различна. Борбата може да биде борбата со самиот себе, борбата со своето его, борбата со своите внатрешни пориви, борбата со околината да бидеш подобар отколку што си и тоа што најчесто во светот е познато, борбата, значи, џихадот или војната. Значи, борба, којашто буквално ако се преведе така, но во секоја различна прилика има различна конотација. Пред сѐ кога зборот „џихад“ се спомнува во светата книга Куранот, секогаш е во конотацијата со борбата со самиот себе и со своите внатрешни пориви, коишто те тераат да бидеш полош човек, а многу ретко, поретко се спомнува во формата за борба, оружје или некои конфликти такви, вооружени настани.
ФПД: Така. За жал, во историјата, значи, христијанството како поголема религија и во исламот се повикува на верата и на борба во некои реални битки, значи, најчесто за ширење на религијата, да речеме. Какво е твоето мислење за тоа?
МС: Значи, исламот како религија е сеопфатна. Нема сегмент од нашиот живот да не го опфаќа исламот и да не ни дава правила, насоки и уредби како треба да се однесуваме. Како што е меѓународната организација за мир UN (ОН, Обединети нации). Иако декларира мир, таа, сепак, има конвенции како треба да се однесуваме во војна, кои ги има донесено. Така и исламот, којшто ги покрива сите сегменти од нашиот живот, го покрива и тој сегмент: како треба да се однесуваме во воена состојба и во кои услови и во кои случаеви ни е дозволена војната. Тоа што го знаеме од историјата, како што споменавте, не можеме да најдеме никогаш во историјата дека муслиманите, во името на исламот или во името на верата, водени од тие пориви, починиле геноцид, егзодус, протерување или некои други големи воени кривични дела. Значи, војните коишто биле водени од страна на исламот биле во седмиот, осмиот век за ширење на религијата, каде што прво им било дозволено, им го дале правото на луѓето да го прифатат исламот како уредување или да прифатат да живеат под власта на исламското уредување. Ако ги прифатат, значи го прифатат со нив да владее исламот, тогаш никогаш не се случувале војни. Така да ние, како муслимани, многу сме горди бидејќи ние имаме чисто минато, немаме војни позади нас, немаме геноциди, немаме егзодуси, немаме терористички напади. Исламот е чист од сите такви термини.
ФПД: Дали е религијата јавна или приватна работа?
МС: Значи, не можете вие да исполнувате нешто јавно, ако вие тоа приватно не го чувствувате. Значи, не можете да ставате фасада, да изгледате вака, ако вие религијата не ја чувствувате внатрешно. Значи, исламот е нешто што од вас бара, прво, да го расчистите самите со себе, да се убедите, да се уверите дека исламот е тоа што е вистинското за вас, да го живеете исламот внатрешно. Исламот бара од нас тоа, исто така, да го исполниме, како што е приликата кај нас, жените. Значи, моето верско убедување дека Господ е еден, дека сето тоа што тој ни го наредил во светата книга Куранот, сето тоа што ни го препорачал на нас, е најдоброто за нас, јас го исполнувам како јавна манифестација. Но, сето тоа, значи, никогаш не е пречка да вие можете да функционирате јавно.
ФПД: Може ли да ни објасниш какво беше твоето искуство со верата? Да речеме, кога првпат… Дали се развиваше од детството или малку подоцна или кога доаѓа моментот, одлука за покривање?
МС: Значи, јас потекнувам од семејство, коешто е муслиманско. Моите корени, на моето семејство, доаѓаат од Санџак, Србија, каде што луѓето се многу горди на својот идентитет и никогаш немале проблеми со прашањето на идентитетот, дека се Бошњаци со исламска религија. Така да, секогаш сме го негувале тој наш идентитет и секогаш сме биле учени да не се срамиме за тоа што сме Бошњаци, коишто се муслимани. Да зборуваме дека денеска ни е празник, да зборуваме дека постиме, дека се молиме пет пати на ден. Така да религијата била нормален дел од мојот живот, секојдневно нешто, кое што сум го доживувала и сум го гледала. Иако како мала не сум се држела, можеби или во основно образование, не сум се држела толку до принципите на исламот, бидејќи тоа не ми било наметнато од моите родители, туку ми било оставено како лична одлука. Во средно училиште почнувате повеќе да читате, да истражувате за вашата религија, за исламот, за вашата припадност, да знаете што сте, зошто сте и како сте. Така да во средно образование почнувам да се молам пет пати на ден редовно и на крајот од своето средно образование одлучувам дека сакам да ја носам, да носам марама. Иако, значи, облеката во тие периоди беше како што е сега, но немав, не носев марама. Моите родители ме поддржаа, но ми кажаа дека прво да помине уписот на Правниот факултет. Беа исплашени бидејќи немаше друга покриена тогаш на Правен факултет „Кирил и Методиј“ и повеќе беше оставено да размислам, да видам како ќе се снајдам во прва година. Сепак е тешко за еден бруцош, целата таа промена. Уште и ако направам промена на мојот изглед, се плашеа дека ќе биде потешко, така да прва година ја поминав, значи, без марама. Втора година на своите студии одлучив, значи, своеволно, со дозвола и со поддршка од моето семејство, иако сѐ уште беа исплашени дека можеби ќе имам проблеми заради изгледот. Сепак не е лесно да бидете единствена на факултетот, којашто вака ќе изгледа, но јас бев сигурна во својата одлука, цврста во својата намера и убедена дека нема да имам никакви проблеми посебно на факултетот. Како и што и беше, впрочем. Така да, од 20 години јас ја носам марамата, од своите 20 години.
ФПД: Така. А, реално, сега, дали се соочуваш со некои стереотипи?
МС: Па, не.
ФПД: Во работата…
МС: Не. Значи, генерално, во нашето општество има предрасуди. Значи, не можеме да зборуваме дека е нормално да видите покриени на факултетот. Не е нормално да видите покриена, којашто зборува македонски течно, не е нормално да видите во суд покриена. Луѓето секогаш, порано, сега повеќе ме препознаваат од медиумите, но порано кога ви се обраќаа, ви се обраќаа онака: „Ве молам, таму, таму одете“. Онака ви зборат како да сте полуписмени. Има некакви такви инциденти, во смисла да луѓето ве прашаат кое основно го имате завршено бидејќи сметаат дека тоа е единственото образование, коешто го имате. Иако не можам да оправдам ниту една предрасуда, сепак треба и ние да бидеме поприсутни во друштвото, во медиумите, за да луѓето сфатат дека не сме страшило за бостан, туку ова е нешто нормално. Така да предрасуди има. Директно не сум се соочила никогаш со некој голем чин на дискриминација, да некој ме избрка од некаде бидејќи вака изгледам или некој ми забрани нешто бидејќи вака изгледам. Некои така, ситни, инциденти, коишто во Македонија се секојдневни за секој граѓанин, па, ете и за мене.
ФПД: Да. Големите религиите главно повикуваат на некои традиционални вредности. Мене ме интересира твојот став во однос на тоа која би била границата, до каде може да се пропагира или да се зборува што е правилно. Тука најмногу ги ставам прашањата околу абортусот и така натаму.
МС: Да. Значи, ние, како муслимани, сме убедени дека исламот е религија, којашто е за сите времиња. Изворот на исламот, исто така е Куранот, основниот извор. Подоцна Хадисите. Еден од изворите на исламот се и современите мислења на научниците. Современите мислења на научниците, коишто се обединети во Рабите, така се нарекува во моментот, ја имаме во светот каде што сите овие нови приливи, коишто ни доаѓаат, ги проучуваат, ги испитуваат и нормално, ви даваат мислења согласно исламот, како да се однесувате. Во врска со традиционалните вредности, мислам дека Македонија е еден прекрасен пример како се негуваат сите тие традиционални вредности. Мислам дека сме единствена земја во светот каде што имаме 10 автохтони народи, коишто живеат во Македонија, сите горди на својата традиција, сите си ја негуваат својата традиција и секогаш ни е мило кога ќе видиме некои традиционални вредности кај младите. Но, нормално, границата е во тоа до таа мера да не се наметнуваат на другите и да не се навредуваат туѓите вредности. Значи, ако мојата традиција ми налага да, не знам, да носам шапка на главата, значи не е работата да се потсмеваат или да му наметнувате на некој друг, којшто е поразличен од вас. До таа мера ми се океј тие вредности каде што се…
ФПД: Што е со официјалните, значи, заедници? ИВЗ, МПЦ? Нели, и тие имаат повици, на разни собири имаат… го искажуваат тој став, да речеме. Дали нивната улога треба да биде во таа насока за зачувување на традиционалните вредности, во насока на, значи, официјална институција и поединци во општеството?
МС: Кога збориме за Исламската заедница конкретно, мислам, таа е чист пример на една традиционално затворена заедница каде што допирот до неа е… или влезот до неа и комуникацијата со неа е ограничен и за самите верници, коишто… фактички, таа треба да ги застапува. Јас мислам дека вината е во тоа што начинот на којшто е уредена Исламската заедница каде што граѓаните немаат право да го искажат своето мислење ако се незадоволни од улогата на реисот или од улогата… Тоа што му фали… ѝ фали на Исламската заедница е нешто што, ајде, да го наречеме со термин… денешна терминологија, „демократизација“ т.е. отвореност кон општеството, кон своите верници. Значи, една модернизација на своите институции со што младите би влегле и би го модернизирале… Еден веб-сајт, којшто би бил привлечен за посетување, некои форуми, коишто би биле интересни за младите. Така да, ако зборуваме за традиционално нешто во заедниците, а сакаме да го сфатиме во некој, ај, да не кажам затворен, конзервативен контекст, тогаш мислам дека Исламската заедница е еден совршен пример на конзервативна заедница и традиционална заедница каде што модерните термини, модерните настани, многу споро доаѓаат до нив, допираат до нив. Мислам дека е истиот случај и со Македонската православна црква, од тоа што можам да го добијам следејќи ги медиумите или коментирајќи со младите. Значи, јунак на младите е Пимен или митрополитот Пимен, којшто има Фејсбук, којшто комуницира со верниците на социјалните мрежи и со, значи, и атеистите и со нас муслиманите. Додека во Исламската заедница немаме некој така човек, којшто би бил помодерен, подостапен за нас, младите, и би ги користел социјалните мрежи [поради] тоа што ние најчесто го поминуваме времето… на нив.
ФПД: Може ли сега да зборуваме малку за улогата на верските заедници и мирот? Значи… најпрво, што мислиш, колку досега, еве, ако веќе ги спомнуваме МПЦ и ИВЗ, колку досега тие реално ја завршиле оваа улога? Значи, имале придонес кон мирот? Овде мислам, пред сѐ, на конфликтот од 2001 година, на други некои јавни настани каде што имало насилство…
МС: Значи, Балканот… како што кажа, 2001, ’99, ’91 година… Значи, постојано сме со некои конфликти и мислам дека народот на Балканот е еден од… Немаме генерација, којашто не преживеала некој конфликт. За да имате вие влијание во мир или во војна, треба да имате влијание врз верниците, а тоа е нешто што нашите заедници го немаат толку многу. Немаат влијание врз верниците да можат да им го креираат јавното мислење или да можат да ги усмеруваат кон некое размислување. Тоа, пред сѐ, го немаат. Јас, како муслиманка, ќе зборам за Исламската верска заедница. Јас мислам тука дека нема некоја клучна улога во поттикнување на некој немир или поттикнување на некој мир. Но, генерално, ја имаат таа улога. Би го земала примерот со Босна бидејќи, како што кажав, мојата националност е Бошњачка и каде што мојата матица е Босна, каде што за време на војната во ’91 година немаме ниту еден срушен верски објект од христијанска или од католичка вероисповед затоа што верските поглавари кај муслиманите повикуваа да не се уништуваат верски објекти на други религии, затоа што тоа исламот ни го забранува. Така да, во улогата на креирањето на мир во Босна, верските заедници, како Исламската верска заедница, одиграа клучна улога во тоа дека ние денеска се гордееме дека ниту една црква, ниту една католичка, ниту еден католички објект, ниту една синагога, не е срушена од страна на бошњачките воени сили. Во Босна, Исламската заедница има подобра улога, поотворена е за општеството, додека во Македонија Исламската заедница ни е малку и националистички настроена каде што многу често излегува и ги брани националистичките интереси на одредена националност. Така да, мислам дека во тие сегменти може да влијае, кога ќе повика на смирување на некои национални емоции, на национални пориви, но не сум сигурна дека има улога да пропагира мир или да спречува некои конфликти.
ФПД: Каде беше во 2001 година? Претпоставувам, учеше во…
МС: Средно.
ФПД: …во средно…
МС: Четврта година. Најголемиот проблем ми беше што не можевме да идеме… моравме да идеме низ Македонија, а не низ Европа (се смее). Тука бев, значи, во Македонија, во средното училиште „Арсениј Јовков“.
ФПД: Се сеќаваш ли на конфликтот?
МС: Да.
ФПД: Како го доживеа?
МС: Да. Се сеќавам бидејќи живеам во Бутел, многу блиску до Љуботен, така да… и блиску до полициската станица. Постојано бевме опколени со полициски коли, полициската станица беше целата заградена со воени барикади и често пати во Љуботен се случуваа, нели, гранатирања каде што можевме да ги слушаме и најтешкиот момент беше кога младите… жените, децата и старите од Љуботен, значи, од албанска националност, беа извадени од селото и некои наши сограѓани тогаш направија коридор каде што тие поминувајќи, ги малтретираа. Иако бев 18 години, многу добро се сеќавам на тој дел и тоа беше многу поразително. Иако во Скопје не се чувствуваше многу конфликтот, сепак, вестите си го правеа своето. Но, како што кажав, близината со Љуботен правеше да го… во Бутел малце повеќе се почувствува.
ФПД: Дали се сеќаваш, во тој период дали има на некои, да речеме, значајни потези на… без разлика дали индивидуално од некое лице верско, како свештеник, теолог, или на… официјално на верската заедница, коишто сe за пофалба или за критика? Дали се сеќаваш на некои…
МС: Во летото 2001. кога беше, отидовме, значи, во Србија, во Санџак еден месец и еден месец бевме во Босна зашто, сепак… Со сестра ми отидовме, сестра ми и јас, таа го спремаше приемниот испит за факултет и отидовме да се тргнеме од тоа што се случува во Македонија и… Можевме да се слушнат апелите, посебно на босанските поглавари, коишто повикуваа дека не смее во Македонија да се случи тоа што се случи во Босна. Дека мора да се седне и да се размислува со трезвена глава, дека мора да се види каде лежи конфликтот. Во Македонија не се сеќавам на некој верски поглавар тогаш. Како што кажав, нашата верска заедница е национално повеќе ориентирана. Сигурно имала некоја клучна улога, но јас не се сеќавам во Македонија, конкретно, некое верско лице.
ФПД: Така. Спомна социјални мрежи. Претпоставувам дека постојат, нели, форуми, други начини на разменување на мислење и ставови за верата. Колку е лесно и со колкав број на луѓе можеш ти да зборуваш отворено за овие прашања?
МС: Па, значи, можам да зборувам со луѓе коишто сакаат да слушаат, пред сѐ. Значи, со луѓе, коишто сакаат да ве прашаат и се интересираат и се без предрасуди и имаат разбирање и можат да го прошират својот хоризонт на размислување. Додека не можам да комуницирам со луѓе, коишто од старт ве осудуваат, од старт ве исмејуваат и од старт се затворени за секакви било различитости во своето опкружување.
ФПД: Може ли да споделиш некој пример? Да речеме позитивен.
МС: Па, има многу позитивни примери. Значи, целото мое образование на Правниот факултет беше со позитивни примери бидејќи бев интересен пример на… бидејќи бев покриена и често пати очекуваа професорите дека… како ќе се изразам. Кога ќе почнам да зборувам македонски, тогаш беа изненадени и… Имавме еден многу тежок испит каде што некако успеав да се изборам за седмица, иако… беше битен предмет, ама беше тежок. Иако бевме 300 души во амфитеатарот и на предавања и секогаш ми беше криво како професорите нема да ме познаваат. И беше интересно што професорот ми рече: „А-ха, седмица? Но, вие бевте редовни на предавања. Еве, ќе ви ставам осмица“. И јас го прашав: „Па, како знаете дека бев? Дали имате списоци?“ Тој ми вика: „Па, лесно сте приметни“ (се смее). Моите пријателки се шегуваа: „Ајде и ние ќе почнеме да носиме марами затоа што марамата значи присутност на некоја…“. Значи, има многу позитивни примери. Не би можела еден конкретно да издвојам. Има тука и, нормално, некои ситни негативни, но позитивните, нормално, преовладуваат или, едноставно сакате да ги заборавите негативните и се фокусирате на убавите, на позитивните работи.
ФПД: Што мислиш, дали меѓурелигиската толеранција е основа за едно мирно општество?
МС: Мислам дека е дел за едно мирно општество. Меѓурелигиската толеранција е многу битна затоа што посебно во време каде што живееме различни вери е многу битен сегмент. Но, имаме и голем број граѓани, коишто не се религиски определени, така да не е клучен момент, но е еден многу битен момент, како што кажав, посебно во Балканот каде што секогаш е некое трусно подрачје каде што најлесно се игра со верските и националните чувства со граѓаните. Е многу битен и треба да се работи на тој сегмент и треба да се зборува и да се прокламира и да се почитува сечие верско убедување. Не е клучно…
ФПД: Во Македонија дали постои?
МС: Да, зборувам за Македонија, да. Во Македонија каде што имаме 8, 9 религии на едно место, имаме и луѓе коишто не се ниту религиски определени, така да за во Македонија да имаме едно мирно општество, пред сѐ треба да имаме меѓурелигиска толеранција, меѓунационална толеранција и толеранција за различностите коишто живеат тука.
ФПД: Повторно прашање за конфликти. Значи, неодамна се случи еднодневна, дводневна војна во Куманово. Многу работи, нели, се претпоставуваат, многу работи беа кажани во јавноста, посочени: политика, криминал и така натаму, но факт е дека беше голем конфликт. Факт е дека таму има семејства, коишто ќе останат со трајни трауми…
МС: Да.
ФПД: .Еве, како го доживеа ти она што се случи?
МС: Тоа што се случи во Куманово е навистина трагично и посебно кога живееме во време на мас-медиуми каде што 24 часа вие ја следите состојбата во Куманово, каде што се присеќате на војните, коишто сте ги поминале и навистина тешко е и непосакувано. И посебно ако имате дете, не му посакувате да расте во некоја воена состојба. Тоа што се случи во Куманово… тоа беше индиции дека нешто страшно, страшно ќе се случува. Но, од друга страна, сите тие што ја следеа во тие моменти политичката ситуација во Македонија, беа многу гласни и мене ме воодушеви во тие моменти разумот дека не станува збор за напад, не станува збор за некоја банда, туку, едноставно, станува збор за дефокусирање на граѓаните каде што најголемиот крај го извлекоа жртвите од полициските служби. Најголемиот крај, повредените и како и граѓаните и децата, коишто ќе живеат со конфликти. Значи, јас сум дел од граѓаните, коишто веруваат дека ова дефокусирање на јавноста од политичките проблеми во Македонија многу скапо нѐ чинеше… Значи, да не размислуваме за моменталната политика, да не бараме тоа што го… Имавме прилика да ги слушаме таканаречените „бомби“, ајде да не размислуваме за криминалот, ајде да размислуваме дека ќе нѐ нападне некој од страна и… иако тоа беше намерата, можеби, јас сум од тие граѓани [за] коишто тоа беше, сепак уште поголем страв создаде кај нас со тоа кој што сѐ влегува во Македонија и колку ни се на нас безбедни границите и колку сме ние безбедни дека утре било кој може да дојде да ве нападне и да се всели во вашата куќа или ако до вас куќата е празна, којзнае што се случува внатре. Така да… сум да се зборува многу за овој конфликт, сум многу да се зборува за она што се случува во Куманово и мислам дека граѓаните треба многу да застанат цврсто и да кажат дека никогаш нема да дозволиме повеќе конфликти да ни се случуваат и дека конфликтите ќе ги изодиме заедно. Тоа што се случи, многу ми е интересно, во Куманово како граѓаните во Куманово не се обвинуваа: „Ние, вие, тие“, туку заедно застанаа на улиците, рамо до рамо, гушнати и кажаа: „Нема да дозволиме никогаш да ни се случи 2001. Сега сме сплотени, сигурни во тоа што сме, знаеме дека никој нема да го растури соживотот, којшто во 2001 многу… многу нѐ чинеше“. Така да… изодевме многу добра битка и тоа од Куманово што се случи, сѐ уште… Сепак, велам жал ми е за жртвите, коишто паднаа, жал ми е за куќите, коишто се уништени, жал ми е за децата, коишто се истрауматизирани. Но, сепак, ја пративме пораката до политичарите, до меѓународната јавност дека нема веќе да бидеме тест за меѓународни мировни струи, да ни доаѓаат во Македонија, да вежбаат мировни мисии на нас, туку дека сме сега зрели да заедно живееме во една мулти-култи земја.
ФПД: Така. Дали етничкиот идентитет во Македонија е над верскиот или обратно?
МС: Па, зависи за кој етникум зборуваме. Значи, кај некои… Етничкиот идентитет е сепак пред верскиот бидејќи вие верскиот можете да го бирате, можете да го смените. Можете денеска да бидете муслиман, утре да одлучите да не сте или да бидете христијан денеска, утре да одлучите да не сте. Додека етничкиот е нешто што не се менува. Вие се раѓате како Македонец, умирате како Македонец. Се раѓате како Бошњак, умирате како Бошњак. Или како Албанец. Но, сепак, мислам дека тие се… треба да бидат испреплетени, барем кај нас, затоа што во… кај Бошњаците тоа е многу испреплетено. Бошњачкиот идентитет значи еднакво дека… заедно со верскиот бидејќи вие немате Бошњаци христијани, Бошњаци Хрвати. Сите Бошњаци се муслимани, додека кај Албанците, нели, имаме католици, имаме православни, имаме и муслимани. Додека кај Бошњаците, ако сте Бошњак, вие сте муслиман.
ФПД: Во кој правец треба да се развиваат големите религии? Значи, сепак, во време на глобализам, бомбардирани сме со многу насилства и така натаму, за жал. Каде ја гледаш улогата на религиите во иднина?
МС: Нели, папата имаше лани констатација дека муслиманите се најбројната заедница во светот. Колку нѐ има? Милијарда. Многу сме. Многу сме беспомошни, многу сме слаби и многу сме под сите други религии. Значи тоа што ние сега се развиваме во најбројна верска заедница во светот, кај мене не буди некој оптимизам, некоја желба и среќа дека сум припадник на најбројната религија затоа што религиите треба да се преструктурираат и си имаат многу свои проблеми. Религиите треба малку да поработат на економскиот аспект на граѓаните, религиите треба малку да водат евиденција за образованието на своите граѓани, за сите тие моменти затоа што ние во Европа сепак се соочуваме со едно нормално општество, нормално практикување на религијата, додека во Азија и во Африка гледаме дека религијата се злоупотребува, дали со цел да се потчинат верниците, дали полесно да се манипулираат верниците или дали верските лидери сакаат, поради некои свои интереси, да ја оцрнат религијата. Нели имавме прашање за обрезувањето на жените во Африка каде што светот беше револтиран дека исламот е тој што го повикува да се прави обрезување на жените, иако исламот тоа… Во исламот е тоа забрането, тоа е осакатување, но, сепак, верските лидери, заради некои свои интереси или заради некое свое контролирање на масата во Африка, повикуваат дека тоа е дел од исламот. И многу е лесно да повикувате и манипулирате неписмена маса, луѓе, коишто не се едуцирани, и без никаков аргумент зошто тоа го правите. Потоа, имаме… до скоро имавме во Тунис каде што беа забранети верските ритуали. Значи, во Тунис беше забрането носењето на марамата пред револуцијата што се случи. Потоа, во Египет, исто така, верските слободи и права беа доста ограничени. Така да, вие имате муслимани бај нејм (by name), значи, само, а во азиските и афричките земји таа своја религија не можат да ја упразнуваат. Значи, исламот не е само идентитет во смисла име и презиме. Исламот треба да се живее затоа што само тогаш ќе го видиме во пракса, ќе видиме што значи да си добар муслиман и тогаш светот ќе ја види разликата со една милијарда муслимани, коишто ќе бидат добри граѓани во општеството. Вака само сме посочувани како прљави, како терористи, како ги злоупотребуваме децата, жените, не сме образувани, Талибанците, не знам, Ал-Каеда, ИДИС… Секогаш се наоѓа некој од муслиманскиве кругови да биде негативецот за да се оцрни цела религија, една цела милијарда маса. Така да, религиите, кога би биле како што треба, како бај да бук (by the book) кога би се биле по правилото, тогаш би го имале тоа што сме го имале во Андалузија, во исламска Шпанија. Kој не читал… Значи, кој ја читал историјата, знае, каде што цветала едукацијата, универзитетот… првиот универзитет во светот бил во Египет, најстариот, каде што… многу муслимани биле во Сорбона каде што… најголемите библиотеки биле муслиманските библиотеки каде што папата во исламска Шпанија се плашел од влијанието и од едукацијата, којашто ја имале муслиманите, така да ако читаме што, всушност, тогаш претставувал исламот и каков расцвет и каков расцут бил во светот, тогаш би виделе дека ние имаме корист од најбројната религија и од еден милијарда муслимани би биле голема разлика за светот. Позитивна разлика.
ФПД: Во последно време исто така, сте многу активни и правите една хумана работа, им помагате на луѓето што избегале од војна или од конфликт. Може ли малку… ете повеќе околу чувствата, да речеме, и емоциите за она што го правите затоа што, како што зборувавте досега, значи, многу… глобално и ги гледате и сите теми. Значи, и претходно сте биле вклучени во некои хуманитарни акции, исто така, но, еве, сега ова ни се случува во нашиот двор. На сите ни „смета“, во наводници, сме чувствителни за тоа што гледаме…
МС: Да… Кога ќе ме прашаат зошто толку ме загрижува тоа што се случува во Македонија… Значи, во 2011 бев во Сомалија да доставувам хуманитарна помош, собрана од граѓаните во Македонија наменета за најголемата хуманитарна криза, којашто се случуваше тогаш во светот, Сомалија. Потоа организиравме хуманитарна помош за Палестина, организиравме хуманитарна помош за Сирија, за Мијанмар, за поплавите во Босна и во Србија, за неедуцираните деца во… за слабите училишта во Радовиш и радовишко околу. Едноставно, имате толку глобално да им помагате на сите тие луѓе, коишто имаат потреба од основни прехранбени производи и сега ги имате истите тие луѓе, коишто транзитираат низ Македонија и вие не можете ништо да им помогнете. Значи, ја немам потреба да идам утре у Сомалија, имам Сомалија во Македонија. Сирија имам во Македонија, Палестина имам во Македонија. Тоа што моментално се случува во Македонија е нешто што нѐ истера сите нас да излеземе надвор од нашите домови, да се ујединиме. Значи, мрежата на луѓе коишто сакаат да им помогнат на мигрантите, коишто одат пеш низ Македонија, е многу голема. Значи, ја не можам да ви кажувам… да ви кажам бројот на телефонски повици, коишто ги добиваме секојдневно, за луѓето, коишто се загрижени за нив, коишто се движеа до Грција, па ги виделе по улиците мали деца, мајки со бебиња, со… старци… коишто се грижат и колку сакаат да помогнат. Тоа што се случува моментално во Македонија е нешто што нас нѐ потсетува на она што се случуваше во Босна. Македонците ги потсеќа на Егејска Македонија, бидејќи мигрантите доаѓаат од Грција, а Македонците тогаш, егзодусот што се случуваше во Егејот, се случуваше од таму и… Тој број на жени, деца, луѓе, коишто бегаат, коишто на себе го имаат само… од својот дом го имаат само тоа на себе што го носат, навистина е една трагична бегалска криза во која Македонија не е вовлечена, туку Македонија се најде во неа. Но, Македонија одигра многу лоша улога и повторно, како и секоја бегалска криза, сме изненадени, иако најавите од Грција и од Турција беа дека во пролетта ќе ни се случи она што се случува. Ја дочекавме сосема неспремно, како држава, како институции, како организации Меѓународните, големите организации, коишто имаат мандат да се грижат за бегалците, значи, тие сосема не го предвидоа ова што се случува и кикснаа тотално. Затоа граѓанските организации ја преземаа работата во свои раце, граѓанските иницијативи ја преземаа работата во свои раце. Најверојатно во Македонија сме научени сѐ да се одвива преку граѓански иницијативи. Големи промени се случуваат преку граѓански иницијативи, така да имаме околу стотина луѓе, коишто се активни на терен, имаме пет пунктови каде што има околу 10, 20 волонтери од локалните места, коишто ги дочекуваат мигрантите, им помагаат, им даваат храна, јадење, лекарска… пример некои основни лекарски услуги, техничка поддршка бидејќи народот им продава стари кинески точаци, па треба да се поправаат. Значи, сега гледаме како народот, кога ќе ја земе моќта во свои раце и способноста, многу може подобро да изменаџира него институциите. Но, она што се случува може само да го решат институциите и уморни сме како активисти, уморни сме како граѓани бидејќи… Затоа што првпат во својот живот им помагате, но не чувствувате сатисфакција. Бидејќи ќе му дадете на некого вода и го пуштате понатаму да оди пеш, 10 дена пеш низ Македонија, на овие температури, со мали деца. Веќе нив им треба повеќе, а вие не можете да им пружите повеќе. Поразително беше вчера кога нѐ прашаа, нашите активисти кога ги прашаа во Демир Капија: „Why do you hate us?“, „Зошто нѐ мразите?“. И ние им вика… Значи, тие вас ве гледаат преку институциите, коишто на железничките пруги им вперуваат пушки за да ги тргнат од возовите. И вие се обидувате да им објасните дека не, тоа се институциите, граѓаните не се такви, дека ние сакаме да помогнеме. Нашите пунктови денеска ставија плакати „We love refugees“ („Ги сакаме бегалците“), „Ве сакаме сите вас“… Ние се обидуваме да зборуваме со нив, им кажуваме дека и ние сме поминале низ бегалски кризи, но… Мислам дека не успеавме да го обелиме образот на Македонија. Иако македонскиот народ е гостопримлив и секогаш се одликувал со гостопримливост, сепак, за жал, заради институциите и заради некои организации, коишто не успеаја да се снајдат со ова што се случува, мигрантите ја напуштаат Македонија со лошо мислење. А, тоа ви се најголемите туристи (се смее).
ФПД: Да се надеваме дека ќе заврши ова побрзо.
МС: Јас многу се надевам. Многу сакам да заврши што побрзо.
ФПД: И, еве за крај, значи, може ли да постои мир без вера, односно верба?
МС: Мир без вера? Па, затоа што војните не се заради верата… Така да, барем кога зборуваме за исламот и за мене, како муслиманка, мислам дека исламот, којшто… Нашиот поздрав значи „мир“, којшто го упатуваме… 50 пати на ден ќе изговорам: „Мир нека е со тебе“ и постојано ја праќаш таа порака за мир. Не ви требаат билборди, реклами и сè за да вие ја праќате таа порака, туку секојдневно во вашиот живот вие го повторувате тој збор: мир, мир, мир и како некоја мантра доаѓа кај муслиманите зборот мир, мир, мир… нека е со тебе. Значи Селам алејкум, што значи Нека е мир со тебе, Нека божјиот мир е со тебе. Така да, мислам дека не би можела да [го] замислам јас мојот живот без верата затоа што верата е таа што те прави да бидеш подобар човек, верата е таа што ти ги дава смерниците во моменти каде што гневот ќе те надвлада и лутината и егото. Сепак е верата таа, којашто те враќа, те смирува и ти дава верба и вера дека работите ќе се смират и мора да се смират и ти треба да бидеш дел од градењето на тој мир. Така да… Сите, коишто имаат предрасуди за исламот би ги упатила да го читаат исламот и да зборат со муслиманите коишто си ја знаат својата религија, ќе видат дека, всушност, исламот значи мир, исламот значи: мир на земјата, мир во себе, мир на земјата и мир и соживот со сите луѓе околу нас.
ФПД: Каде го наоѓаш ти мирот… секојдневно?
МС: Аууу. Немам многу мир секојдневно (се смее). Работата и животот ми е премногу динамичен, јас постојано сум во состојба на некои конфликти, посебно кога им кажував на колешките денеска каков ми бил денот конфликтен и викам: „Сега идам да зборувам за мир“ (се смее). А толку конфликти денеска, со такви конфликти се соочив денеска, но, повторно мирот го наоѓам во тоа што го правам, смислата во тоа што го правам. Ако е работата, тогаш гледам да бидам што, максимално, попрофесионална, да не упаѓам во некои… да не си дозволам емоции. Ако е хуманитарниот момент, значи, мирот го наоѓам во барем насмевката што ќе им ја измамам на малите деца кога ќе им дадам чоколадо. Ако сте нервозни, за тоа што се случува, тогаш мирот го наоѓате со својата ќеркичка, со семејството, со сопругот, со тие некои меѓусебни семејни дружења. Значи, секогаш во секој свет момент се обидувам да го најдам најдоброто, иако по природа сум активна, хиперактивна и… сепак, успевам да најдам мир, иако чепкам понекогаш малце повеќе, но сепак знам каде да го најдам кога ми е потребен.
ФПД: Ти благодарам многу.
МС: Фала.